Globalizacja a bezpieczeństwo międzynarodowe

Następstwa globalizacji są rozlegle i różnorodne, zarówno dla kształtu (elementów, cech)

porządku międzynarodowego, jak i podstawowych uczestników stosunków międzynarodowych -

państw i tworzących je społeczeństw oraz narodów, lecz także dla podmiotów niepaństwowych,

takich jak: międzynarodowe ugrupowania gospodarczo-polityczne, organizacje międzynarodowe,

korporacje transnarodowe oraz organizacje pozarządowe. Używając terminologii J.N. Rosenau, w

warunkach procesów globalizacji występuje proces bifurkacji podmiotowej struktury społeczności

międzynarodowej. Obok świata państw wyłania się wielocentryczny świat podmiotów

niepaństwowych. Procesy te dość radykalnie zmieniają wcześniejsze, charakterystyczne dla

westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych warunki funkcjonowania państwa, ale nie

zmieniają jego szczególnej pozycji w tym środowisku.

Transformacja suwerenności państwowej w jej tradycyjnym rozumieniu jest jedną z najważniejszych

konsekwencji procesów globalizacyjnych w kontekście przemian środowiska międzynarodowego i

możliwości działania podmiotów w gospodarce światowej. Obserwuje się transformację

suwerenności we wszystkich podstawowych sferach życia państwa: politycznej, bezpieczeństwa,

gospodarczej, informacji, opinii publicznej (kształtowania świadomości społecznej) oraz praw

człowieka. Państwo (a w państwie demokratycznym - społeczeństwo) traci kontrolę nad swym

potencjałem, nad instrumentami swej polityki gospodarczej, socjalnej, obronnej itd. Następuje

ograniczanie autonomii państwa w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym, a formalnoprawne

ujmowanie jego suwerenności traci sens. W dobie globalizacji znaczenie tradycyjne ustępuje

rozumieniu suwerenności jako instytucji. Istotna jest zdolność państwa do stanowienia o swoim losie

i do realizacji swoich interesów. Dotyczy to szeroko rozumianej sfery bezpieczeństwa. W

poszczególnych krajach następuje konwergencja polityki ekonomicznej i stosowanych przez nią

instrumentów oraz ujednolicenie działania w sferze gospodarczej. Transformacja suwerenności

państw jest zarazem nieuniknionym następstwem globalizacji, gdyż wynika z "odterytorialnienia"

procesów społecznych i pogłębiania się rozmaitych współzależności w skali globalnej lub

międzynarodowej we wszystkich wymiarach życia społecznego. Z powyższego stwierdzenia wynika,

że problem transformacji suwerenności dotyczy każdego państwa na świecie, choć oczywiście w

różnym stopniu.

Poszerzanie się i umacnianie wolnego rynku prowadzi do wprowadzania i realizacji programu

prywatyzacji, deregulacji i desocjalizacji. Jak zauważa J. Symonides, krytyce poddawana jest

koncepcja państwa opiekuńczego, ponieważ prowadzi do marnotrawienia środków, do rozbudowy

nieudolnej biurokracji i nadmiernych obciążeń podatkowych. Państwo promuje procesy deregulacji,

inicjuje i nadzoruje procesy prywatyzacyjne w sferze ekonomicznej, nauce, oświacie, służbie zdrowia,

szkolnictwie i transporcie. Wycofuje się także z obszarów tradycyjnych, traktowanych jako

podstawowe, tzn. zapewnienie systemu bezpieczeństwa wewnętrznego i funkcjonowanie systemu

penitencjarnego.

Liberalizacja obrotów kapitałowych, rosnąca i zmieniająca się pozycja korporacji transnarodowych w

gospodarce światowej oraz tworzenie w poszczególnych krajach warunków swobodnej mobilności

kapitału krajowego powodują że państwa decydują się na obniżanie podatków. Z jednej strony

wywiera to pozytywny wpływ na gospodarkę kraju, ponieważ prowadzi do powiększenia popytu

wewnętrznego i inwestycji, pobudza przedsiębiorczość wśród rodzimych podmiotów gospodarczych.

Jednak z drugiej strony, państwo, decydując się na redukcję swoich dochodów, musi stopniowo

zmniejszać swoje wydatki, co w konsekwencji nie tylko prowadzi do zasadniczych ograniczeń w

realizacji zadań socjalnych, lecz przede wszystkim zmniejsza zakres wpływu państwa na prowadzoną

politykę gospodarczą.

I jeszcze jedna bardzo ważna kwestia. Szczególne znaczenie w kontekście ogólnej tendencji do

transformacji suwerenności państwowej ma problem państw w stanie rozkładu albo upadłych (failed

states). Są to kraje, w których władze centralne całkowicie lub w znacznej mierze utraciły zdolność do

utrzymywania porządku na własnym terytorium i wykonywania swych podstawowych funkcji.

Oddziaływanie procesów globalizacyjnych w tych państwach powoduje poszerzenie możliwości

rozwoju różnych ugrupowań terrorystycznych czy zorganizowanych grup przestępczych, które czują

się na terytorium państw upadłych bezkarne i prowadzą bardzo aktywną działalność przestępczą

zakrojoną na skalę międzynarodową. Lokalni przywódcy nierzadko mogą okazać się ich

sprzymierzeńcami, widząc w sojuszu tego typu szansę na umocnienie swej władzy.

Czy powyższe uwagi mogą uzasadniać stwierdzenie, że w dobie globalizacji gospodarki światowej rola

państwa słabnie lub staje się mniej istotna? Wydaje się, że rola współczesnego państwa ulega

transformacji, co przejawia się w następujących wymiarach:

 Realizowana polityka gospodarcza i bezpieczeństwa państwa nie tylko staje się w coraz większym

stopniu zależna od decyzji rządu, lecz podlega także silnym wpływom międzynarodowych

organizacji gospodarczych i ugrupowań integracyjnych.

 Nie zmniejsza się znaczenie państwa jako podstawowego uczestnika stosunków

międzynarodowych, lecz ulega modyfikacji jego rola, ponieważ na scenie politycznej świata

pojawiły się nowe i potężne gospodarczo podmioty.

 Proces globalizacji zmusza państwo do kreatywnego poszukiwania i wprowadzania nowych

instrumentów, które zapewnią mu wpływ na coraz bardziej niezależne gospodarczo i silniejsze

przedsiębiorstwa międzynarodowe.

 Gwałtownie rozszerza się zakres spraw wewnętrznych i zagranicznych państwa, podlegających

regulacjom wielostronnym, tzn. takim, które są uzgadniane, przyjmowane, a następnie

egzekwowane przez instytucje, reżimy, mechanizmy, procedury wielostronne.

 Konieczne jest świadome włączanie organizacji pozarządowych w obszar polityki gospodarczej.

Organizacje i działania pozarządowe mogą sprzyjać i ułatwiać bądź komplikować i utrudniać

prowadzenie i osiąganie celów przez zagraniczną politykę ekonomiczną. Należy mieć przy tym

świadomość, że interesy organizacji pozarządowych mogą być zbieżne lub sprzeczne z interesami i

polityką gospodarczą rządu.

Nowa rola państwa w sferze ekonomicznej powinna polegać na prowadzeniu stosownej polityki

gospodarczej, która będzie odpowiedzią na wyzwania globalizacji. Chodzi przede wszystkim o

uzdrowienie finansów państwa, zmniejszenie inflacji i bezrobocia, liberalizację wymiany handlowej i

inwestycji zagranicznych oraz zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności krajowych podmiotów.

Ta ostatnia kwestia nabiera współcześnie szczególnego znaczenia, ponieważ obecnie

konkurencyjność to trwała zdolność do rywalizacji, kooperacji i osiągania korzyści z otwartej

gospodarki rynkowej.

Globalizacja i rozluźnienie rygorów po zimnej wojnie stworzyły warunki sprzyjające uaktywnieniu się

terroryzmu międzynarodowego. Usamodzielnione i pozbawione ograniczeń wynikających z

bipolarnego podziału świata organizacje i grupy terrorystyczne rozwinęły swoją aktywność. Zaczęły

stawać się samodzielnymi strategicznymi graczami na arenie międzynarodowej. Sprzyjającymi

środkami działania, które ułatwiają działania ugrupowaniom terrorystycznym, są: rewolucja

informatyczna, liberalizacja przepływów kapitałowych oraz możliwość dostępu do środków

masowego rażenia związana z otwartością społeczeństw demokratycznych . Globalna sieć

terrorystyczna może dyktować państwom narodowym swoje warunki, dezorganizować prace

organizacji międzynarodowych, wprowadzać chaos w życiu społecznym oraz stwarzać zagrożenia

ekologiczne.

Rezultatem globalizacji jest również powstanie rozmaitych rajów finansowych, specjalizujących się

w offshore banking i gwarantujących swoim klientom daleko posuniętą dyskrecję .

Istnienie takich państw (lub obszarów, gdyż taki charakter mogą mieć również prawnie wydzielone

części państw czy nawet miast) znacznie ułatwia pozyskiwanie, lecz także ukrywanie i "pranie"

nielegalnych funduszy. Obecna złożoność oraz nieprzejrzystość międzynarodowych rynków

finansowych powodują iż rosną powiązania grup przestępczych i terrorystycznych z legalnymi

instytucjami (fundacjami charytatywnymi, stowarzyszeniami kulturalnymi), a tym samym rozszerza

się zakres dostępnych opcji finansowania działalności przestępczej czy terrorystycznej z legalnych

źródeł, co obserwuje się np. w Japonii i Stanach Zjednoczonych.

Procesom globalizacji stosunków międzynarodowych towarzyszy regionalizacja i eksponowanie tego,

co lokalne, a obok integracji pojawia się fragmentacja życia społecznego, procesom centralizacji zaś

towarzyszy decentralizacja. Potwierdzeniem złożoności i nowej jakości interakcji międzynarodowych

są konflikty o nowych jakościowo cechach, które mają charakter regionalny, a głównie lokalny.

Analizowane nowe konflikty zachodzące w warunkach procesów globalizacji i regionalizacji

gospodarki mają trzy cechy charakterystyczne. Jak pisze M. Pietraś, przesłanką tych konfliktów jest po

pierwsze dążenie do władzy motywowane najczęściej względami tożsamości narodowej lub religijnej.

Po drugie, cechą tych nowych wojen/konfliktów jest zmiana sposobu ich prowadzenia i stosowanych

środków. Najczęściej celem działań jest kontrola ludności poprzez wydalanie czy też eksterminację

osób o innej tożsamości, natomiast rzadziej chęć zdobycia terytorium. Po trzecie, konfliktom tym

towarzyszy funkcjonowanie korporacji transnarodowych dostarczających walczącym stronom

uzbrojenia .

źródła:

B. Skulska, P. Skulski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Wybrane zagadnienia, Wrocław 2010.

http://stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/1089-wplyw-globalizacji-i- regionalizacji-na-bezpieczenstwo-miedzynarodowe