Charakterystyka geograficzna i geopolityczna regionu Azji i Pacyfiku

Azja, największa część świata, położona w ogromnej większości na półkuli

północnej, na półkuli południowej leży tylko część Archipelagu Malajskiego.

Wraz z Europą tworzy wspólny, wielki kontynent - Eurazję o łącznej powierzchni ok. 44,5 mln km2. Azja wraz z Europą i Afryką, z którą łączy się na południowym zachodzie wąskim Przesmykiem Sueskim (szerokość ok. 120 km), zaliczana jest do Starego Świata. Granica rozdzielająca Azję od Europy, o łącznej długości ponad 3000 km, ma charakter umowny i przebiega w przybliżeniu od Morza Karskiego wzdłuż wschodniego podnóża gór Ural, górnego biegu rzeki Ural, wzdłuż rzeki Emby, północnego brzegu Morza Kaspijskiego, następnie wzdłuż rzek: Kumy, Manycz i dolnego Donu, do Morza

Azowskiego. Na północnym wschodzie wąska (ok. 35 km) Cieśnina Beringa

oddziela Azję od Ameryki Północnej. Na południowym wschodzie Azję łączy z

Australią szeroki pomost wyspowy. Azję oblewają wody należące do

wszystkich trzech Oceanów: Atlantyckiego na północy i zachodzie, Spokojnego

na wschodzie, Indyjskiego na południu. Rozciągłość południkowa Azji sięga ok.

9700 km, równoleżnikowa - ok. 6500 km. Nazwa Azja pochodzi od greckiego

słowa "asis", oznaczającego namuły rzeczne. Azja stanowi - po Europie -

najbardziej rozczłonkowaną część świata. Średnia odległość od morza wynosi tu

756 km, maksymalnie ok. 2360 km. Są to wartości największe wśród wszystkich

części świata, będące efektem przede wszystkim jej wielkiej rozciągłości

równoleżnikowej i południkowej. Łączna długość linii brzegowej Azji wynosi

70,6 tys. km i ustępuje tylko Ameryce Północnej Półwyspy zajmują prawie 1/5

(19,5%) powierzchni Azji. Największe z nich to: Półwysep Arabski (27330 tys.

km2, Półwysep Indochiński (2174 tys. km2), Indyjski (2088 tys. km2), Azja

Mniejsza (501 tys. km2), Tajmyr (400 tys. km2), Kamczatka (370 tys. km2) i

Koreański (220 tys. km2) . Wyspy zajmują stosunkowo niewiele, bo tylko

6,17% obszaru Azji. Jest jednak wśród nich największy na świecie Archipelag

Malajski, zajmujący prawie 1,7 mln km2 (z Borneo 735,9 tys. km2, Sumatrą

433,8 tys. km2, Celebesem 189 tys. km2 i Jawą 126,7 tys. km2 ), nadto Filipiny

(300 tys. km2, z wyspą Luzon 105,7 tys. km2 i Mindanao 95,6 tys. km2),

archipelag Wysp Japońskich (369 tys. km2, z Honsiu 230,5 tys. km2 i Hokkaido

77,9 tys. km2), a także Sachalin (76,4 tys. km2), Cejlon (65,6 tys. km2), Tajwan

(35,8 tys. km2), Hainan (34,1 tys. km2), archipelagi: Ziemi Północnej (37,9 tys.

km2), Wysp Nowosybirskich (38,5 tys. km2) Między półwyspami i wyspami

Azji znajduje się wiele głęboko wciętych zatok i przybrzeżnych - otwartych,

półzamkniętych lub zamkniętych - basenów morskich. Najważniejsze z nich

znajdują się na Oceanie Atlantyckim i są to Morza: Śródziemne, Czarne,

Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie,

Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Arabskie,

Czerwone, tzw. Indonezyjskie Morze Śródziemne (nazwa obejmująca łącznie

wszystkie morza wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin) oraz Zatoki:

Bengalska i Perska. Azja jest - pomijając Antarktydę - częścią świata o

najwyższej wysokości średniej, wynoszącej 990 m n.p.m. Obszary poniżej 300

m n.p.m. zajmują tylko 32,4%, prawie tyle samo, co tereny położone powyżej

1000 m n.p.m. (30,4%) . Najwyższe wzniesienie Azji - Mt Everest (8848 m

n.p.m.) jest równocześnie najwyższym szczytem świata, podobnie najgłębsza

depresja Morza Martwego (405 m p.p.m.) jest najniżej położonym punktem na

lądach kuli ziemskiej. Azja wznosi się najwyżej w swej centralnej części i

stopniowo obniża we wszystkich kierunkach. Obszary nizinne występują w jej

północno-zachodniej części: Nizina Turańska, Zachodnio- i

Północnosyberyjska, na wschodzie leży Nizina Północno chińska, na południu

Nizina Gangesu, Indusu i Mezopotamii. Wielkie obszary wyżynne występują na

północy (Wyżyna Środkowosyberyjska), zachodzie (Pogórze Kazaskie) i

południu. (Wyżyna Dekan, Półwysep Arabski). Wyżyna Dekan opada ku

wschodowi i zachodowi krawędziowymi górami (Ghaty Wschodnie i

Zachodnie), podobnie krawędziowe góry towarzyszą zachodnim i południowym

brzegom Półwyspu Arabskiego.

Azja jest częścią świata o wielkich kontrastach i wielu rekordach

geograficznych. Charakteryzuje się, podobnie jak Europa, znacznym

urozmaiceniem linii brzegowej z licznymi półwyspami, wyspami, archipelagami

wysp i wcinającymi się w ląd zatokami oraz morzami przybrzeżnymi, leżącymi

między częścią kontynentalną i archipelagami. Trzy półwyspy Azji: Arabski,

Indochiński i Indyjski zajmują trzy pierwsze miejsca na świecie pod względem

wielkości. Od północy, wschodu i zachodu otaczają Azję archipelagi, w tym na

Oceanie Spokojnym: Wyspy Japońskie, archipelag o długości prawie 3000 km z

około 4 tysiącami wysp, Filipiny – archipelag złożony z około 7100 wysp, oraz

na granicy Oceanu Spokojnego i Indyjskiego – Archipelag Malajski, największy

archipelag na świecie, obejmujący około 20 tysięcy wysp. W archipelagu tym

jest kilka wielkich wysp, w tym Borneo – drugie miejsce w świecie pod

względem wielkości, Nowa Gwinea – trzecie miejsce i Sumatra – szóste

miejsce.

W Azji znajduje się najwyższy szczyt świata – Mount Everest (8848 m n.p.m.)

oraz najgłębsza depresja – Morze Martwe – mająca 421 m poniżej poziomu

morza. W Azji jest też najwyższy na świecie łańcuch górki – Himalaje – z

dziesięcioma szczytami o wysokości przekraczającej 8 000 m n.p.m. i najwyżej

położona wyżyna świata – Wyżyna Tybetańska – leżąca na wysokości

4500–5000 m n.p.m. Znaczne wysokości osiągają również góry Tien-Szan i

Karakorum, z najwyższymi partiami przekraczającymi 7000 metrów n.p.m. W

regionie Azji rozciągania z Oceanu Spokojnego na wschodzie do Hindukuszu na

zachodzie i od Syberii na północy do Oceanu Indyjskiego na południu wyróżnia

się przede wszystkim jego niezwykłą różnorodność cech we wszystkich APIC,

politycznych, gospodarczych, technologiczne, edukacyjne, aspekty:

geograficzne, kulturowe, etniczne, religijne, społeczne, demograficzne,

komunikacji i transportu, energii i środowiska, a atrybuty wojskowe. Asia

zawiera niektóre z najbardziej rozwiniętych krajach i co najmniej na świecie,

niektóre z najsilniejszych i niektóre najsłabszych. Pozostałe główne regiony

świata Unii Europejskiej, Bliski Wschód, Ameryka Łacińska lub większą

jednorodność ścienne wyświetlane w tych światach, niż robi Azji. Przy tak

niezwykłej różnorodności trwającej, każda próba identyfikacji wzorców i

procesów nadrzędnych, które definiują i scharakteryzować stosunki

międzynarodowe w Azji musi postępować ostrożnie.

W całej środkowej i wschodniej części Azji przeważają krajobrazy górzyste o

znacznych wysokościach względnych. W większości tych gór możemy

obserwować piętrowy układ roślinności, urozmaicający krajobraz. Dużą część

kontynentu zajmują również wyżyny. Na mapie są wyróżnione i podane nazwy

lub skróty nazw trzech największych: Wyżyny Środkowosyberyjskiej, Wyżyny

Tybetańskiej i Wyżyny Irańskiej. Po nizinach tych spływają wielkie rzeki Azji.

Aż sześć z nich znajduje się w pierwszej dziesiątce najdłuższych rzek świata. Na

Nizinie Chińskiej są to rzeki: Jangcy zajmująca trzecie miejsce i Huang He

zajmująca piąte miejsce, biorące początek w Tybecie. Również z Tybetu

wypływa Mekong zajmujący ósme miejsce – największa rzeka Półwyspu

Malajskiego. Przez północną część Azji do Oceanu Arktycznego płyną, tworząc

liczne rozlewiska, Ob z Irtyszem zajmujące szóste miejsce i Lena zajmująca

dziesiąte miejsce, oraz do Oceanu Spokojnego – Amur zajmujący miejsce

dziewiąte.

Azja jest częścią świata o skrajnie różnych krajobrazach roślinnych. Ciągnie się

przez wszystkie strefy klimatyczno-roślinne. Wyspy w północnej części Azji

leżą około 900 km od bieguna, w strefie klimatów okołobiegunowych i

pokrywają je lodowce, a wody Oceanu Arktycznego w ich pobliżu są pokryte

stałym lodem. Północne obszary Azji porasta tundra. Na południe od niej, w

strefie nieco cieplejszej rośnie tajga – lasy iglaste. W obszarach o cieplejszych

klimatach rosną lasy mieszane i iglaste. W obszarach z małą ilością opadów leżą

pustynie i półpustynie. Na południu Azja sięga poza Równik i leży w strefie

klimatów równikowych, z obszarami pokrytymi zwartą pokrywą roślinną lasów

strefy równikowej. Duże opady i wysoka temperatura powietrza sprzyjają

rozwojowi bujnej roślinności, bogatej w wiele gatunków i zamieszkanej przez

liczne zwierzęta. Na mapie Azji został wyróżniony jeszcze drugi typ krajobrazu

– krajobrazy pustynne – zaznaczone na mapie fakturą drobnych punktów

wypukłych na żółtym tle. Pustynie na Półwyspie Arabskim oraz na Wyżynie

Irańskiej i Nizinie Indusu są związane ze strefą klimatyczną zwrotnikową.

Pozostałe pustynie leżą we wnętrzu tego wielkiego kontynentu z dala od

wybrzeży morskich, często w kotlinach śródgórskich w strefie klimatów

umiarkowanych. Zbyt suchy klimat obszarów pustynnych powoduje, że brak

jest roślinności na tych obszarach lub jest bardzo uboga. Pozostałe obszary

zajmują strefowe formacje roślinne. Układ stref roślinnych jest częściowo

zaburzony przez wysokie pasma gór o kierunku równoleżnikowym, utrudniające

przepływ zimnych mas powietrza z północy i ciepłych z południa. Na północ od

Himalajów i innych łańcuchów górskich w tych szerokościach geograficznych

występują kolejno: lasy liściaste, lasy mieszane, pas stepów, półpustyń i pustyń,

tajga, którą tworzą lasy iglaste, i na północy tundra – bezleśne zbiorowiska

roślinności, głównie mchów i porostów. Na południe od tych łańcuchów

występuje strefa klimatów zwrotnikowych i równikowych, w których występują

suche lasy podzwrotnikowe i sawanny oraz na południu wilgotne lasy

równikowe. Duże obszary w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej są obecnie

zagospodarowane przez człowieka.

Region Azji i Pacyfiku jest wyjątkowy na tle świata. Ścierają się w nim bowiem

interesy bez mała wszystkich najważniejszych graczy na arenie

międzynarodowej. Jest on kluczem do globalnej mocarstwowości USA, jednym

z głównych obszarów zainteresowania Japonii, regionem istotnych interesów

ekonomicznych Unii Europejskiej, punktem wyjścia dla globalno –

mocarstwowych aspiracji Chin oraz obszarem zajmującym istotne miejsce w

rosyjskiej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa najważniejsze miejsce w

rozważaniach zajmie subregion Azji Północno – Wschodniej, do której zalicza

się: Rosję, Japonię, Koreę Południową i Północną, Chiny, Tajwan i Mongolię

Region charakteryzuje się ogromną różnorodnością w każdej dziedzinie.

Wyraźnie widoczne są różnice cywilizacyjne – kulturowe na linii tradycji

konfucjańskiej i zachodniej. W Azji Północno – Wschodniej państwa przyjęły

różne systemy polityczne, od totalitarnego, przez autorytarny, do

demokratycznego. Istotne znaczenie mają również czynniki demograficzne i

ekonomiczne, obecne w regionie w najróżniejszych konfiguracjach. Mamy więc

tu państwa rozwijające się, rozwinięte, ubogie w surowce naturalne,

dysponujące znacznymi zapasami tychże surowców, słabo i gęsto zaludnione.

Wszystkie te czynniki mają ogromne znaczenie dla powstawania kwestii

spornych między państwami regionu. Najistotniejsze znaczenie dla kwestii

bezpieczeństwa i stabilności w regionie mają kwestie historyczne – polityczne i

kulturowe oraz związana z nimi polityka poszczególnych mocarstw. Do

głównych kwestii spornych i wpływających na bezpieczeństwo państw regionu

zaliczyć można:

- kwestie przebiegu i delimitacji granic morskich i lądowych, np. Rosja – Chiny,

Rosja – Japonia, Japonia – Korea Południowa, Japonia – Chiny.

- Podział Korei, kwestia zbrojeń nuklearnych Koreańskiej Republiki Ludowo –

Demokratycznej, znaczna koncentracja zbrojeń konwencjonalnych na półwyspie

koreańskim.

Zaszłości historyczne, między państwami regionu, zwłaszcza działania armii

japońskiej na kontynencie przed i w trakcie II wojny światowej. Związana jest z

tym również obawa państw regionu przed przekształceniem gospodarczej i

politycznej mocarstwowości Japonii w mocarstwowość w aspekcie militarnym.

Regionie istnieje wiele potencjalnych punktów zapalnych, istotne znacznie

mają płaszczyzny współpracy w Azji Północno – Wschodniej. Najważniejszą z

nich i najpełniej wykorzystywaną jest współpraca gospodarcza w dostępności do

surowców oraz różny stopień rozwoju gospodarek poszczególnych państw.

Kontakty gospodarcze odbywają się zarówno w formie bilateralnej, jak również

wielostronnej, np. w postaci APEC (Asia – Pacific Economic Cooperation).[4]

Widać więc, że stopień skomplikowania sytuacji międzynarodowej w Azji

Północno – Wschodniej jest znaczny. Wpłynęło to oczywiście na identyfikację

rosyjskich interesów w regionie i wizję rosyjskiej roli i pozycji na arenie

międzynarodowej w tej części świata.

Region Azji i Pacyfiku co prawda zajmował swoje miejsce w katalogu

głównych kierunków polityki zagranicznej Rosji, ale nigdy nie należał do

czołówki tych kierunków. W okresie istnienia ZSRR, Daleki Wschód był

obszarem drugoplanowym, gdyż ówczesne elity polityczne uważały go za mniej

ważny od kierunku europejskiego. W tamtym okresie istotne znaczenie miała

również rywalizacja ideologiczna z Chinami w obrębie obozu komunistycznego.

Obecność radziecka w regionie w tamtym czasie opierała się na sile militarnej, a

inne aspekty stosunków międzynarodowych pozostały zaniedbane.

W początkowym okresie swojego istnienia Federacja Rosyjska nie

przywiązywała większej wagi do stosunków w regionie Azji i Pacyfiku, co było

związane z nastawieniem elit rosyjskich na kurs prozachodni. Jednak nawet w

tym początkowym okresie niektórzy badacze zauważają swego rodzaju

„ciążenie” w kierunku azjatyckim. Powodem był przede wszystkim fakt, że na

Dalekim Wschodzie nie zaszły żadne zmiany terytorialne, nie pojawiły się nowe

państwa. Rosja, w przeciwieństwie do części europejskiej, utrzymała w Azji

wszystkie porty, co mogło znacznie wpłynąć na możliwości handlu

zagranicznego. Co więcej utrata bezpośredniego dostępu do bogactw

naturalnych na Ukrainie i w Azji Centralnej znacznie zwiększyła znaczenie

zasobów dalekowschodnich

Latach 1998 – 1999 przypadał okres istotnych kontrowersji w stosunkach z

Zachodem (np. kryzys kosowski), dlatego Rosja jeszcze intensywniej zabiegała

o pozyskanie nowych partnerów w Azji. Wtedy też pojawiła się idea „wielkiego

trójkąta eurazjatyckiego” czyli bliskiej współpracy Rosji, Chin i Indii w celu

równoważenia potęgi USA. Przejawem chęci „powrotu do Azji” w Rosji był jej

udział, po raz pierwszy, w 1998 r. w szczycie państw APEC. Najistotniejsza

zmiana jakościowa w polityce Rosji wobec regionu Azji i Pacyfiku miała

miejsce wraz z objęciem urzędu prezydenta FR przez Władimira Putina.

Wprowadził on nowe elementy w sposobie uprawiania polityki rosyjskiej, która

zaczęła cechować się wyraźnym nakierowaniem na ochronę interesów

narodowych, bez względu na kierunek polityki zagranicznej. Duże znaczenie dla

aktywizacji Rosji na obszarze Dalekiego Wschodu miała również poprawiająca

się sytuacja ekonomiczna Federacji w związku ze wzrostem cen surowców i

nośników energii. Wśród istotnych czynników badacze wymieniają również

podpisanie 16 lipca 2001 r. Układu o Przyjaźni i Współpracy z ChRL.

Wydarzenie to uznaje się za symbol powrotu Rosji na regionalną scenę

polityczną za główne priorytety i interesy bezpieczeństwa Rosji w Azji

Północno – Wschodniej uznaje się: zagwarantowanie stabilności granic na

wschodnich rubieżach, kontrolowane rozbrojenie, które nie podważa

strategicznej stabilności, zapewnienie równowagi sił w regionie,

przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym. Istotne są również interesy

ekonomiczne, a szczególnie eksport surowców energetycznych do dynamicznie

rozwijających się gospodarek regionu, zwłaszcza Chin i Japonii. Państwa

azjatyckie są głównymi odbiorcami broni rosyjskiej, co również stanowi istotne

źródło dochodów Federacji. Po 11 września 2001 r. i poprawie stosunków

wzajemnych z Zachodem Rosja postawiła raczej na stabilizację relacji w Azji

Północno – Wschodniej. Region ten zajmował nadal ważne miejsce w polityce

zagranicznej, ale ważniejsze wydawały się stosunki z państwami WNP, USA i

państwami europejskimi. Rosji zależało na stabilizacji, aby móc rozwijać

eksport surowców do państw regionu.

Latach 2004 – 2007 daje się zauważyć intensyfikację polityki zagranicznej Rosji

w regionie Azji Północno – Wschodniej. Najprawdopodobniej powodem jest

ochłodzenie stosunków z Zachodem, którego kulminacja przypadła na początek

2007 r. Nie wiadomo jeszcze czy ten zwrot ku Azji jest krokiem

koniunkturalnym, czy też głębszą tendencją w polityce rosyjskiej znaczenie

omawianego regionu w polityce zagranicznej Rosji systematycznie rosło. W

latach dziewięćdziesiątych wymiar dalekowschodni polityki rosyjskiej był

utrudniony ze względu na problemy gospodarcze i brak środków do

prowadzenia efektywnej polityki wobec państw azjatyckich. Mimo ograniczeń,

Federacji udało się w początkowym okresie ustabilizować i wyjaśnić sytuację na

tyle, aby w późniejszym okresie była możliwa polityka bardziej intensywna

znaczące zmiany zaszły na początku XXI wieku. Od tego czasu Rosja stara się

umacniać swoją pozycję we wszystkich regionach zainteresowania, również w

Azji Północno – Wschodniej. Region Azji i Pacyfiku jest dla Rosji wyzwaniem.

Zależnie od efektywności jej polityki i rozwiązywania regionalnych problemów

może być on dla Federacji ważnym sektorem potwierdzającym jej

mocarstwowość lub ciężarem absorbującym środki i zagrażającym jej

bezpieczeństwu.

Znaczny jest także potencjał demograficzny Azji Południowo-Wschodniej. Z

blisko 600 min ludzi, którzy tam mieszkają, najwięcej, ok. 250 min, żyje w

Indonezji - czwartym, co do wielkości populacji, państwie świata. Wysoka stopa

przyrostu naturalnego - największa w Laosie (24%o) i Timorze Wschodnim

(21%e), najmniejsza w Tajlandii (9%c) i Birmie (4%o), a w pozostałych krajach

kilkanaście promili, pozwala przypuszczać, że niedługo grono państw o liczbie

ludności przekraczającej 100 min zostanie zasilone o Wietnam i Filipiny. W

Azji Południowo-Wschodniej istnieją jednak również demograficzne "karły",

jak Brunei (niecałe 400 000) i Timor Wschodni (ok. 1 min) . Stosunkowo

niewielka jest także populacja Singapuru (ok. 4,5 min), Laosu (ok. 6 min) i

Kambodży (ok. 14 min) . Różnie kształtuje się w poszczególnych krajach

oczekiwana długość życia. Przeciętny mieszkaniec Singapuru ma szanse dożyć

prawie 82 lat. Na przekroczenie wieku 70 lat mogą liczyć mieszkańcy Brunei,

Malezji, Tajlandii i Wietnamu, tymczasem Laotańczycy oraz mieszkańcy Birmy

(Myanmaru) i Kambodży - na nieco ponad 55 lat.

Cechy przyrodnicze i demograficzne nie są jedynymi, które wewnętrznie

różnicują region. Nie mniej istotne jest zróżnicowanie religijne i kulturowe, a do

niedawna także polityczne.

Indonezja to największe państwo islamskie na świecie. Islam stanowi także

religię dominującą w Malezji i Brunei. Tajlandia zdominowana jest przez

buddyzm, istotny również w Indochinach i w Birmie. Z kolei Singapur odznacza

się pod tym względem interesującą mieszanką buddyzmu, taoizmu, islamu i

chrześcijaństwa. Filipiny zaś, podobnie jak Timor Wschodni, to kraje katolickie.

Nic dziwnego, że w różnych częściach regionu tli się konflikty religijne. Na

południu Filipin aktywni są muzułmanie, stosujący często terroryzm. Akty

terrorystyczne wobec obcych etnicznie i religijnie zdarzają się stosunkowo

często w Indonezji (m.in. zamach na dyskotekę w turystycznym "raju" na Bali w

2002 r.), gdzie systematycznie ofiarami muzułmanów padają katolicy

zamieszkujący wyspy archipelagu Moluków, zwłaszcza wyspę Ambon. Na

początku XXI w. uaktywnili się muzułmanie zamieszkujący południe Tajlandii,

dokonując kilku spektakularnych zamachów, mających zapewne na celu

zniechęcenie turystów do przyjazdu na te tereny.

Od II wojny światowej do wczesnych lat 90. XX w. przez Azję Południowo-

Wschodnią przebiegał istotny front walki ideologicznej wielkich mocarstw, w

szczególności Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych, przy

zmieniającym się udziale ChRL. Zimna wojna przybierała tutaj gorące formy.

Wojny i konflikty nie ominęły Wietnamu, Kambodży, Laosu, Birmy, Indonezji i

Malezji. Linia stref wpływów komunizmu przebiegała wzdłuż północnej granicy

Tajlandii. Proradzieckie lub prochińskie ruchy próbowały także przejąć władzę

na Filipinach, w Malezji i w Indonezji. Odpowiedzią, nie zawsze skuteczną,

było utworzenie w 1954 r. paktu wojskowego SEATO (z udziałem Stanów

Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii), który miał przeciwstawiać się ekspansji

komunizmu w regionie. Nie zapobiegł on jednak przejęciu przez komunistów

pełnej kontroli nad Indochinami w 1975 r. Sytuacja uległa zmianie na początku

lat 90. XX w. wraz z zakończeniem zimnej wojny oraz rozpadem Związku

Radzieckiego. Cechą wspólną państw regionu stała się demokratyzacja

systemów politycznych oraz dążenie do liberalizacji gospodarczej. Proces

demokratyzacji jest jednak w różnym stopniu zaawansowany. W szczególności

Birma, Wietnam i Laos pozostają dyktaturami, w kilku innych krajach nieobce

są wzorce autorytarnej władzy.

W pierwszej połowie XX w. niemal cała Azja Południowo-Wschodnia była

skolonizowana przez państwa "Północy" i należała do najbardziej

zróżnicowanych pod tym względem obszarów świata. Jedynym państwem

niepodległym pozostawała Tajlandia (wówczas zwana Syjamem). Francja

władała Indochinami, Wielka Brytania Birmą, Malajami, Singapurem i Borneo

Północnym, Holandia - Indonezją, Portugalia - częścią Timoru. Filipiny,

hiszpańskie do 1898 r., były kontrolowane później przez Stany Zjednoczone.

Wraz z wybuchem II wojny światowej "pieczę" nad regionem przejęła Japonia.

Jej klęska w 1945 r. przyspieszyła proces dekolonizacji. Jeszcze w latach 40.

XX w. niepodległość proklamowały Filipiny, Birma, północna część Wietnamu

(Demokratyczna Republika Wietnamu) i część Indonezji. W latach 50. uzyskały

niepodległość Laos, Kambodża i Malaje oraz pozostała część Indonezji i

Wietnamu. W latach 60. XX w. stały się niepodległe Borneo Północne i

Singapur. W 1975 r. Portugalia opuściła Timor, przyznając mu nie podległość.

Rychło na te tereny wkroczyły wojska indonezyjskie, które stacjonowały tam do

1999 r. Ostatecznie Timor Wschodni uzyskał niepodległość 20 maja 2002 r.

Nie zawsze dekolonizacja przebiegała spokojnie. W latach 1963-1966 Indonezja

toczyła z Malezją wojnę o Borneo, perspektywa utraty kolonii leżała u źródeł

"brudnej" wojny indochińskiej (1946-54). Ludność Timoru Wschodniego

bardzo ucierpiała podczas okupacji indonezyjskiej. Do dziś nierozwiązany jest

spór o wpływy w zachodniej Nowej Gwinei (West Papua), która należy do

Indonezji, lecz zamieszkana jest przez niechętnych jej Papuasów. Ci

proklamowali nawet, nieuznawaną przez nikogo, niepodległość. Podobnie

uczynili mieszkańcy zachodniej Sumatry - bogatej w surowce prowincji Aceh.

Rozmaitość przyrodniczą, etniczną, religijną i polityczną trudno byłoby

spodziewać się, aby Azję Południowo-Wschodnią, niestabilny, pełen konfliktów

region, mogło coś łączyć. A jednak! Ośmielone sukcesami gospodarczymi

niezbyt odległych państw Azji Wschodniej władze krajów regionu starają się

podążać podobną drogą. Azjatyckie "tygrysy", najpierw Japonia, później Korea

Południowa, Tajwan, Hongkong i Singapur, rozpoczynały przecież swą

gospodarczą transformację w równie niesprzyjających warunkach. Trzy

pierwsze były krajami wyniszczonymi przez wojny, dwa kolejne izolowanymi

obszarami o małej powierzchni i licznych problemach społeczno-

demograficznych. Można dostrzec także wiele podobieństw kulturowych i

historycznych (np. okres dominacji japońskiej) między "starymi tygrysami" a

aspirującymi do podobnej roli krajami Azji Południowo-Wschodniej.

To dążenie do transformacji gospodarczej na wzór państw nowo

uprzemysłowionych można dostrzec w polityce gospodarczej każdego z państw

regionu. Zaawansowanie poszczególnych krajów w tym procesie jest jednak

różne. Najbliżej regionalnego "tygrysa", Singapuru, znajduje się Malezja i

Tajlandia. Nieco dalej Filipiny i Indonezja. Jeszcze dalej Wietnam, którego

część południowa rozwija się zresztą znacznie szybciej od północnej. Laos,

Kambodża i Birma (Myanmar) to z kolei najbiedniejsze skrawki, podobnie jak

Timor Wschodni, którego niepodległy byt dopiero się rozpoczyna. Szczególnym

przypadkiem jest Brunei, którego bogactwo wypływa wraz z ropą naftową.

Jednak nawet Brunei czerpie ze wzorów azjatyckich tygrysów.

Łączy ze sobą państwa o rożnej kulturze, tradycji i historii, różnych systemach

politycznych i poziomie rozwoju, pomiędzy którymi powstaje pewna wspólnota

interesów, tworzących poczucie przynależności regionalnej.

źródła:

J. Makowski (red.), Geografia regionalna świata, Warszawa 2006.

Ziętek: Stosunki Federacji Rosyjskiej z państwami regionu Azji i Pacyfiku. W: Federacja

Rosyjska w stosunkach… Red. A. Czarnocki, I. Topolski.

E. Haliżak: Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Warszawa: Scholar 1999.

E. Haliżak: Zmiana układu sił USA – Chiny a transformacja porządku międzynarodowego.

Warszawa: Scholar 2005.

http://www.academia.edu/6248599/Znaczenie_regionu_Azji_i_Pacyfiku_dla_Chin_i_USA

E. Haliżak: Region Azji i Pacyfiku w polityce międzynarodowej. W: Azja Wschodnia na

przełomie XX i XXI wieku. Stosunki międzynarodowe i gospodarcze: studia i szkice. Red. K.

Gawlikowski, współpr. M. Ławacz. Warszawa: Wydawnictwo TRIO 2004.