Instytucjonalizacja bezpieczeństwa w regionie Azji i Pacyfiku

APEC – Rada współpracy gospodarczej Azji i Pacyfiku. Utworzona 12 listopada 1989.

21 państw, m.in. USA, Kanada, Japonia ChRL, Singapur, Australia Stały Sekretariat znajduje się w

Singapurze (od 1992) – koordynacja terminów spotkań i konferencji największa instytucja regionalna

pod względem produktu krajowego, liczby ludności i obszaru.

w 1995 państwa APEC miały 41,2% udziału w światowym eksporcie

Przyczyny powstania:

1. potrzeba swobodnego dostępu do rynków eksportowych innych państw

2. wzrost znaczenia międzyregionalnej rywalizacji handlowej na początku lat 90.

3. wzrost sporów handlowych między państwami regionu – potrzeba znalezienia mechanizmów ich

rozwiązywania Idea utworzenia APEC została przedstawiona pierwszy raz przez premiera Australii

Boba Hawke w styczniu 1989 podczas jego wizyty w Republice Korei. Początkowo nie przewidywano

udziału USA i Kanady, pod wpływem Japonii zaproszono te dwa państwa do udziału w

założycielskim spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w Canberze. Brały w nim udział: Australia,

Nowa Zelandia, Japonia, Republika Korei, USA, Kanada, Brunei, Indonezja, Malezja, Singapur,

Tajlandia. Zastosowano formułę, że członkami są nie państwa, a gospodarki państw, dlatego było

możliwe zaproszenie zarówno ChRL, jak i Tajwanu i Hongkongu.

1993 – sposób podejmowania decyzji przybiera wieloszczeblowy charakter (spotkania na szczycie,

spotkania ministerialne, rekomendacje grupy ekspertów)

- utworzenie organu doradczego PBF (Forum Biznesu Pacyfiku)

- USA aktywnie włączają się do prac z zamiarem przyjęcia roli lidera

Instytucjonalizacja:

- mały poziom (zbyt duża liczba państw diametralnie różniących się do siebie)

- podejmowanie decyzji na wszystkich szczeblach, nie ma głosowania, zasada konsensusu

- brak formalnych struktur organizacyjnych, APEC nie opiera się na umowie międzynarodowej

- podstawową zasadą działania jest dobrowolność

Nowi członkowie muszą spełniać następujące warunki (22.11.1997 Vancouver):

- gospodarka ulokowana w regionie Azji i Pacyfiku

- gospodarka musi posiadać rozbudowane związki ekonomiczne z członkami APEC mierzone np.

wysokim udziałem handlu zagranicznego

- gospodarka musi mieć prorynkowy i otwarty charakter

- gospodarka musi akceptować cele i zasady współpracy zawarte w dotychczasowych deklaracjach

przywódców podczas kolejnych spotkań na szczycie

- każda gospodarka musi przedstawiać indywidualny plan działania na rzecz liberalizacji

Podstawowym osiągnięciem jest znaczący wzrost wymiany towarowej oraz przypływu inwestycji.

Łączna wartość eksportu towarów APEC zwiększyła się z 1.5 bln dol. w 1992 do niemal 4,5 bln dol. (

2005 ). Natomiast łączna wartość importu towarów wzrosła w tym samym okresie z ok. 1,5 do 5 bln

dol. Największymi odbiorcami bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 1995 były: USA (58,77 mld

dol.), Chiny (37.52 mld dol.), Australia (11.97 mld dol) i Singapur(11.54 mld dol.). Z kolei

największymi odbiorcami bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2005 były: Chiny i Hongkong

(odpowiednio 72.41 i 35,90 mld dol.), USA (99,44 mld dol.), a także Kanada (33,82 mld. dol).

ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej

- założony w 1967 przez 5 państw o orientacji antykomunistycznej i gospodarkach rynkowych:

Indonezja, Filipiny, Malezja, Singapur, Tajlandia + sułtanat Brunei (1984) + Wietnam (1995) + Birma,

Kambodża, Laos (1997)

Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to:

1. Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma

budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.

2. Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i

reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów

Zjednoczonych.

Pierwsze 25 lat to głównie współpraca polityczna, ekonomiczna odeszła na drugi plan. Miało to

związek z ekspansją komunizmu w regionie.

Eksport do państw spoza regionu ma ogromne znaczenie (szczególnie USA, Japonia, Chiny i Tajwan).

Najważniejszą formą instytucjonalnego nadzoru zamierzeń ASEAN to coroczne spotkanie szefów

rządu i ministrów spraw zagranicznych. Spotkania te poruszają tematy takie jak rolnictwo i leśnictwo

,ekonomia , energia, środowisko, finanse, informacja, inwestycje, prawo, nauka i technologia,

przestępczość międzynarodowa, turystyka. Głównym organem jest Sekretariat (sekretariat generalny

o 2-letniej kadencji na zasadzie rotacji alfabetycznej państw). W październiku 2003 r. liderzy

dziesięciu państw Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej podpisali układ w sprawie

utworzenia w 2015 r. wspólnoty gospodarczej na wzór Unii Europejskiej.

Region ASEAN to około 500 milionów mieszkańców, całkowita powierzchnia 4,5 milionów km²,

łączny produkt krajowy brutto 737 miliardów dolarów.

AFTA – Strefa Wolnego Handlu ASEAN

decyzję o utworzeniu podjęto podczas czwartego spotkania na szczycie szefów państw ASEAN (28-

29.01.1992 w Singapurze). Przyjęto tam:

1. Ogólnopolityczną Deklarację Singapurską

2. Ramowe porozumienie o Umocnieniu Współpracy Ekonomicznej ASEAN

3. Porozumienie o Wspólnej Efektywnej Taryfie Celnej

Wyrażają one nie tylko chęć rozpoczęcia integracji gospodarczej przez utworzenie w pierwszym

etapie strefy wolnego handlu, wskazują również na środki i sposoby realizacji tego celu.

Zakładano, że cła na produkty przemysłowe i przetworzone artykuły rolne w przeciągu 15 lat zostaną

obniżone do poziomu 0-5%. W dniach 22-23.09.1994 podczas spotkania Ministrów Gospodarki

państw ASEAN zdecydowały o przyspieszeniu terminów liberalizacji handlu wewnątrzregionalnego,

aby możliwe było utworzenie strefy wolnego handlu do 2003 roku.

Inne instytucje:

- Społeczno-Ekonomiczna Komisja Azji i Pacyfiku (ESCAP) – od 1948, przez radę gospodarczą i

społeczną ONZ, 53 członków (4 spoza regionu) + 9 terytoriów zależnych jako członkowie

stowarzyszeni

- Azjatycki Bank Rozwoju (ADB) – od 1996, 67 państw, 19 spoza obszaru Azji i Pacyfiku

- Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku (PBEC) – niezależne stowarzyszenie, od 1967

- Rada Współpracy Gospodarczej Pacyfiku (PECC) – od 1980

Rozpatrując kwestie instytucjonalizacji bezpieczeństwa w jakimkolwiek regionie świata, należy

rozpocząć analizę od ukazania funkcji i znaczenia Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).

Organizacja ta jest uważana za najważniejszy podmiot w systemie organizacji międzynarodowych i

stanowi instytucję nadrzędną w stosunku do innych podmiotów o charakterze regionalnym w

kwestiach globalnego bezpieczeństwa. Formalnie ONZ powstało podczas konferencji założycielskiej w

czerwcu 1945r. w San Fransisco, kiedy to podpisano dokument konstytuujący jej funkcjonowanie-

Kartę Narodów Zjednoczonych (KNZ). Karta stanowi podstawę działania organizacji, nazywana jest jej

konstytucją. Określa prawa i obowiązki państw członkowskich, określa strukturę i procedury

działania, a także kodyfikuje na szczeblu międzynarodowym podstawowe zasady stosunków

międzynarodowych, poczynając od suwerennej równości państw i zakazu użycia siły aż po określenie

praw człowieka.

Region azjatycki w kontekście instytucjonalnym bezpieczeństwa jest dość specyficzny. Jeszcze

niedawno nie było tu żadnej instytucji o charakterze wielostronnym, która zajmowałaby się tymi

kwestiami. W latach 90- tych stosunki bezpieczeństwa były oparte na dwustronnych układach o

normalizacji stosunków, o przyjaźni i współpracy, oraz w głównej mierze, na układach i sojuszach

wojskowych, których głównym aktorem były USA. Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 90-tych XX

wieku, kiedy powoli zaczęły się formować podwaliny wielostronnego systemu bezpieczeństwa w

regionie. Pomimo , iż nadal utrzymują się bilateralne umowy między państwami regionu, tworzenie

współpracy multilateralnej stało się faktem.

Analizując procesy instytucjonalizacji bezpieczeństwa w regionie Azji i Pacyfiku, można wyróżnić

dwie zasadnicze ścieżki współpracy: ścieżka pierwsza i ścieżka druga. Są to modele kooperacji w

rozwiązywaniu konfliktów, które w regionie mają szczególne znaczenie. Ścieżka pierwsza oznacza

oficjalne, rządowe kanały nawiązywania dialogu w zakresie bezpieczeństwa, a uczestnicy spotkań czy

organizacji w jej ramach tworzonych reprezentują oficjalnie swój kraj. Przykładami są ASEAN,

ASEAN

Regional Forum (ARF), APEC, Shanghai Cooperation Organization (SCO), Trilateral Coordination

and

Oversight Group (TCOG) czy też Korean Peninsula Energy Development Organization (KEDO).

Ścieżka druga odnosi się do pozarządowych, nieoficjalnych I nieformalnych kontaktów I działań

pomiędzy poszczególnymi członkami społeczeństw lub ich grupami, np. naukowcami, badaczami,

dziennikarzami oraz byłymi czy obecnymi urzędnikami, występującymi prywatnie. W omawianym

regionie ścieżka druga jest uważna za nieoficjalny kanał dialogu z zakresu bezpieczeństwa, polityki i

gospodarki. Za przykłady organizacji w ramach tej ścieżki można uznać ASEAN Institute for Strategic

and International Studies (ASEAN- ISIS) oraz Council for Security Cooperation in the Asia- Pacific.

Po zakończeniu zimnej wojny ASEAN zaczął odgrywać rolę przeciwwagi dla ambicji mocarstwowych

Chin i Japonii. Z jednej strony w regionie Azji i Pacyfiku powstały wówczas liczne organizacje

grupujące państwa tego regionu, z drugiej jednak – nie zdołały one odegrać istotnej roli w tworzeniu

regionalnego bezpieczeństwa. W dużej mierze wynika to z dysproporcji, jakie występują pomiędzy

poszczególnymi aktorami politycznymi. Mocarstwami regionalnymi są Chiny i Japonia. Również Korea

Południowa wykazuje duże ambicje polityczne i gospodarcze. Pozostałe państwa mimo szybkiego

rozwoju gospodarczego pozostają na względnie niskim etapie rozwoju.

Do najważniejszych instytucji zaliczyć należy formułę: ASEAN + 3, obejmującą państwa ASEAN oraz

Chiny, Japonię i Republikę Korei. Szerszym jest tzw. Regionalne Forum ASEAN, obejmujące także

Mongolię, Koreę Północną i Papuę – Nową Gwineę oraz Rosję, USA i Kanadę. Forum regionalne

istnieje od 1994 roku i jest miejscem regularnych spotkań poświęconych problemom bezpieczeństwa

regionu.

W październiku 2001 roku na odbywającym się w Szanghaju szczycie APEC – Współpraca

Ekonomiczna Azji i Pacyfiku przyjęto deklaracje polityczna potępiającą terroryzm we wszystkich

formach i przejawach, co w dużej mierze było politycznym sukcesem Pekinu. W związku z tym

separatystyczne ambicje Tybetu czy Xinjiangu mogły zostać uznane za działalność terrorystyczną.

Nowe tendencje ewolucji bezpieczeństwa międzynawowego w regionie

Obowiązującym modelem kształtowania bezpieczeństwa międzynawowego w regionie pozostawała

równowaga sił i kierowanie się przez tamtejsze państwa interesem narodowym. Bezpieczeństwo

zbiorowe czy procesy integracyjne pozostawały na przełomie XX i XXI wieku w początkowej fazie

rozwoju.

Najważniejszym procesem jest wzrost roli Chin w regionie. Chiny stają się stopniowo najważniejszym

obok USA aktorem w regionie, rozbudowując sieć swoich wpływów politycznych i gospodarczych.

Ekspansja chińska postępuje zarówno w wymiarze tzw. twardej potęgi (modernizacja militarna) oraz

tzw. miękkiej potęgi (zwiększającej atrakcyjność Pekinu dla poszczególnych aktorów w regionie).

Chiny dokładają wszelkich starań, żeby przedstawić swoje intencje jako niezagrażające

bezpieczeństwu regionalnemu, jednocześnie jednak dążą do wyłączenia Stanów Zjednoczonych z

tworzonych struktur regionalnych.

Następuje również zwiększanie odpowiedzialności Japonii za region i jego bezpieczeństwo. Zmiana

polityki japońskiej jest bowiem w dużej mierze spowodowana zagrożeniem ze strony Korei Północnej.

Komunistyczna Korea mocno zmienia kulturę strategiczną Japonii, która jest gotowa podjąć

samodzielne działania, nawet bez wsparcia amerykańskiego.Zmiany w japońskiej doktrynie obronnej

prowokuje również osłabianie reżimu nierozprzestrzeniania broni jądrowej.

Drugim najważniejszym czynnikiem przemian strategii japońskiej jest wzrost pozycji Chin w regionie.

Chiny i Japonia coraz wyraźniej konkurują o dostęp do surowców. Japonia jest całkowicie uzależniona

od importu, co powoduje konieczność ochrony szlaków zaopatrzenia.

Kolejną zauważalna tendencją jest instytucjonalizacja bezpieczeństwa międzynarodowego w

regionie. Postępuje ona stosunkowo powoli ze względu na dwa czynniki: silne zróżnicowanie aktorów

w regionie Azji Wschodniej i Pacyfiku oraz istnienie bilateralnych więzi bezpieczeństwa łączących

część miejscowych podmiotów politycznych ze Stanami Zjednoczonymi.

Ostatnią wyraźną tendencją jest multilateryzacja wysiłków na rzecz rozwiązania zagrożeń

bezpieczeństwa regionalnego. Jest to związane zarówno z ograniczeniami możliwości i potencjału

amerykańskiego, jak i rosnącym znaczeniem innych państw, zwłaszcza Chin i Japonii.

źródła:

R. Białoskórski, Wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa XXI wieku, wyd. WSCIL