Wybrane aspekty bezpieczeństwa ekonomicznego w regionie Azji i Pacyfiku Istota płaszczyzny analizy b

Wybrane aspekty bezpieczeństwa ekonomicznego w regionie Azji i Pacyfiku

Istota płaszczyzny analizy bezpieczeństwa ekonomicznego

Idea bezpieczeństwa ekonomicznego nie jest zagadnieniem nowym. Świadomość faktu,

że czynnik ekonomiczny oddziałuje bądź stanowi wręcz nieodłączny element

bezpieczeństwa towarzyszy ewolucji stosunków międzynarodowych w ciągu całej ich

historii. S. Michałowski zwraca uwagę, iż przyczyn szerokiego, a nawet powszechnego

zainteresowania problematyką bezpieczeństwa ekonomicznego w skali międzynarodowej

należy upatrywać w następujących zjawiskach:

- postępującej internacjonalizacji procesów gospodarowania i ich globalizacji wpływającej

na wzrost intensywności powiązań ekonomicznych między podmiotami, a jednocześnie

powodującej wzrost znaczenia czynnika ekonomicznego w stosunkach

międzynarodowych,

- zacieśnianiu związków polityki i gospodarki, co przejawia się w coraz większym

wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych do wspierania celów politycznych,

- przedmiotowym rozszerzeniu zakresu analizy bezpieczeństwa – obok tradycyjnych

elementów militarnych i politycznych – przedmiotem zainteresowania zagadnień

międzynarodowej współpracy gospodarczej, a także problemy psychologiczne, społeczne i

kulturalne,

- prowadzenie dialogu Północ – Południe, który koncentruje się przede wszystkim na

takich kwestiach jak: problem niedorozwoju znacznych obszarów wspólnego świata (w tym

krajów regionu Azji i Pacyfiku), rosnącego zadłużenia najuboższych krajów i ich

narastających problemów demograficznych, pogarszających się warunków uczestnictwa

krajów rozwijających się w międzynarodowym podziale pracy oraz wielu innych.

Treść oraz interpretacja kategorii bezpieczeństwa ekonomicznego zmieniają się w

zależności od zmiany roli i znaczenia międzynarodowych stosunków gospodarczych w

rozwoju poszczególnych narodów, państw i regionów. Współcześnie pojęcie

bezpieczeństwa ekonomicznego jest także różnorodnie definiowane, mimo istnieje

powszechne przekonanie, iż czynnik ekonomiczny determinuje możliwość rozwoju

społecznego i gospodarczego w warunkach globalizacji.

Według Z Kołodziejczyka „bezpieczeństwo ekonomiczne jest to zdolność systemu

gospodarczego państwa (grupy państw) do takiego wykorzystania wewnętrznych

czynników rozwoju i międzynarodowej współzależności ekonomicznej, które będą

gwarantowały jego niezagrożony rozwój”. Przytoczona definicja wskazuje na duże

znaczenie powiązań ekonomicznych między poszczególnymi podmiotami, kształtowanych

obok czynników wewnętrznych bezpieczeństwo ekonomiczne danego podmiotu. Wielość

powiązań ekonomicznych z systemami zewnętrznymi jest zjawiskiem zarówno

pozytywnym, jak i negatywnym. Powiązania między krajami sprzyjającymi procesom

dyfuzji szeroko rozumianych innowacji oraz umożliwiają międzynarodowy podział pracy.

Liczne powiązania potęgują jednak transmisję niekorzystnych zjawisk ekonomicznych,

czego przykładem był azjatycki kryzys gospodarczy w latach 1997-1998 czy też

współcześnie obserwowany kryzys gospodarczy, mający swoją genezą w Stanach

Zjednoczonych (lipiec 2007). Abstrahując od przyczyn kryzysu, stale wymagającym

podkreślenia jest szybkie tempo jego rozprzestrzeniania się w gospodarce światowej.

Obecne symptomy kryzysu widoczne są nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale również

w Europie oraz w regionie Azji i Pacyfiku.

Bezpieczeństwo ekonomiczne bywa także określane, jako „całokształt czynników

oraz uwarunkowań zabezpieczających niezależność gospodarki narodowej, stabilność

oraz zrównoważenie, a także gwarantujących zdolność do nieustannej odnowy i

samodoskonalenia się. Powyższa definicja zwraca uwagę na koniunkcję trzech

elementów, które tworzą strukturę bezpieczeństwa ekonomicznego:

- niezależność gospodarki, czyli wypracowanie przez dany kraj takiej pozycji w

międzynarodowym podziale pracy, która umożliwia swobodne konkurowanie oraz

uczestnictwo w handlu światowym na partnerskich warunkach,

- stabilność i zrównoważenie gospodarki, czyli zbudowanie optymalnych warunków

funkcjonowania przedsiębiorstw oraz powstrzymywanie czynników, które mogłyby

doprowadzić do destabilizacji gospodarki lub dużych dysproporcji w redystrybucji

dochodów,

- zdolność do nieustannej odnowy i samodoskonalenia, czyli stworzenie takich warunków,

które umożliwią swobodny rozwój inwestycji oraz innowacji, a także tworzenie kapitału

ludzkiego w określonych warunkach kulturowych.

Warto głębiej się zastanowić nad problemem niezależności gospodarki w kontekście

bezpieczeństwa ekonomicznego. W dobie gospodarki globalnej niemożliwe jest i zarazem

nieuzasadnione ekonomiczne osiągnięcie stanu autarkii gospodarczej

(samowystarczalności), gdyż taki stan wykluczałby odnoszenie korzyści z

międzynarodowego podziału pracy, handlu zagranicznego, a także osiąganie korzyści

skali na skutek produkcji przeznaczonej na eksport. Zapewnienie niezależności

ekonomicznej sprowadza się raczej do osiągnięcia stanu, w którym gospodarka danego

kraju ma zapewnioną niezbędną do jej rozwoju i funkcjonowania podaż czynników

produkcji i pełną swobodę w realizacji założeń polityki makroekonomicznej.

Z drugiej strony rozwój globalizacji, coraz głębsze współzależności między

państwami doprowadziły do z

zjawiska polegającego na delegowaniu dbałości o suwerenność na szczebel

międzynarodowy, określanego mianem pooling sovereignty. Przykładem zastosowania

tego zjawiska są poszczególne kraje członkowskie Unii Europejskiej, które scedowały

część swoich kompetencji na szczebel centralny. Zjawisko pooling sovereignty jest także

związane z uczestnictwem poszczególnych państw w organizacjach międzynarodowych.

Na przykład członkowie OPEC zobowiązani są przestrzegać limitów wydobycia ropy

naftowej w danym kraju. Przekazywanie odpowiedzialności za suwerenność na szczebel

międzynarodowy jest z jednej strony zjawiskiem pozytywnym pozwalającym na

przyspieszenie podejmowania decyzji niepopularnych, korzystnych jednak w długim

czasie. Z drugiej strony zjawisko to powoduje ograniczenie pola decyzyjnego

poszczególnych państw w niektórych sytuacjach jest niekorzystne dla wybranych

podmiotów. Można wskazać sytuacje, gdy decyzje podejmowane na szczeblu

międzynarodowym są niekorzystne dla podmiotów, o mniejszej sile przetargowej na arenie

międzynarodowej.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa ekonomicznego państwa należy zachować równowagę

między pozostawianiem kompetencji decyzyjnych na poziomie danego kraju a ich

delegowaniem na podmioty międzynarodowe. Istnieje szereg organizacji

międzynarodowych, których przedmiotem działania jest zapewnianie bezpieczeństwa

ekonomicznego w różnych obszarach, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Grupa

Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu czy Organizacja Współpracy Gospodarczej

i Rozwoju.

Bezpieczeństwo ekonomiczne może być rozpatrywane według różnych kryteriów.

Poza analizą tej kategorii na poziomie narodowym i międzynarodowym, można wyróżnić

szereg innych kryteriów podziału bezpieczeństwa ekonomicznego.

Bezpieczeństwo ekonomiczne jest złożonym oraz wielopłaszczyznowym

zjawiskiem. Może być ono rozpatrywane na podstawie różnorodnych kryteriów, począwszy

od lokalizacji źródeł zagrożenia, przez koszty, a skończywszy na wskaźnikach

makroekonomicznych, np. poziom bezrobocia czy udział ludzi żyjących poniżej minimum

socjalnego.

Bezpieczeństwo rynków finansowych regionu Azji i Pacyfiku

Współczesny rynkom finansowym można przypisać cztery główne cechy:

- brak lub niewiele ograniczeń dotyczących obrotów kapitałowych (postępująca

liberalizacja),

- duży stopień mobilności kapitału (wynikający m.in. z rozwoju telekomunikacji i

informatyki),

- duża koncentracja kapitału (duże zasoby kapitału kontrolowane przez relatywnie

niewielką liczbę osób i instytucji, które decydują o kierunkach ich przepływu,

- ławy i szybki przepływ informacji umożliwiający wykorzystywanie przez graczy

rynkowych różnic w cenach i uwarunkowaniach rynkowych w skali całego świata.

Bezpośrednim skutkiem tej charakterystyki jest powstawanie silnych i szerokich strumieni

kapitału, przemieszczających się pomiędzy centrami finansowymi rozsianymi po całym

świecie. Widać to bardzo dobrze na przykładzie regionu Azji i Pacyfiku. Rozwój handlu,

idąc za nim inwestycji zagranicznych, a w konsekwencji powstanie międzynarodowych

łańcuchów produkcji spowodowały dynamiczne zwiększenie międzynarodowych

przepływów kapitału w dynamicznie rozwijających się krajach regionu. Gwałtowność tych

ruchów była szczególnie widoczna podczas kryzysu, który dotknął „azjatyckie tygrysy” w

1997 roku.

Stworzenie stabilnego systemu finansowego minimalizującego ryzyko wystąpienia

załamań finansowych to główny kierunek polityki gospodarczej krajów regionu Azji

Wschodniej i Południowo – Wschodniej p kryzysie końca lat dziewięćdziesiątych. Reformy

służące zwiększeniu bezpieczeństwa ekonomicznego w tym zakresie dotyczą bardzo

wielu obszarów gospodarek narodowych, do stworzenia rzetelnego systemu nadzoru

finansowego i zmian w systemie prawnym, poprzez zmniejszenie zaangażowania państwa

w instytucje finansowe, stabilna politykę fiskalną, monetarną i walutową, aż po nowe

zasady kontroli przepływu kapitału. Większość tych działań musi być prowadzona zarówno

na szczeblu regionalnym, jako że zjawisko zarażania kryzysem jest szczególnie wyraźne

pomiędzy gospodarkami o podobnej charakterystyce i silnych powiązaniach regionalnych.

Wymiary bezpieczeństwa energetycznego w globalnej gospodarce

Obszary analizy bezpieczeństwa energetycznego

Zagadnienie bezpieczeństwa energetycznego danej gospodarki należy rozpatrywać w

kontekście jej ogólnego bezpieczeństwa ekonomicznego. Bazująca na tym założeniu

definicja bezpieczeństwa energetycznego może brzmieć następująco: „Równowaga

między popytem i podażą energii sprzyjająca trwałemu rozwojowi gospodarczemu i

społecznemu państwa.

Szerokie spojrzenie na problemy bezpieczeństwa energetycznego jest również

pochodną uwarunkowań praktycznych. Energia to pojęcie ogólne. Na co dzień spotykamy

wiele wykorzystywanych w bardzo różny sposób. Każde źródło energii ma specyficzne

cechy warunkujące metody produkcji, dostarczania i wykorzystywania energii z niego

uzyskanej. Z punktu widzenia gospodarki jako całość jest zapewnienie podstaw stabilnego

i długotrwałego rozwoju gospodarczego.

Bezpieczeństwo energetyczne państwa to podstawowy składnik jego

bezpieczeństwa ekonomicznego. Stabilne funkcjonowanie gospodarki i utrzymanie

określonego poziomu wzrostu gospodarczego wymagają zapewnienia ciągłości dostaw

energii. Czym innym jest jednak ogólnie rozumiana energia czy ropa naftowa,

wykorzystywane przez konkretne przedsiębiorstwa do produkcji konkretnych towarów.

Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oznacza tak naprawdę zagwarantowanie

niezakłóconego przebiegu procesów uzyskiwania energii ze źródeł pierwotnych,

przetwarzania i dystrybucji produktów energetycznych, a ostatecznie ich wykorzystania w

celu uzyskania energii komercyjnej. W każdej gospodarce funkcjonuje wiele takich

łańcuchów pomiędzy źródłami energii a jej ostatecznymi odbiorcami.

Zróżnicowanie metod uzyskiwania i wykorzystywania energii musi być

uwzględnione w każdej dobrze przygotowanej strategii bezpieczeństwa energetycznego.

Przez to pojęcie należy przy tym rozumieć optymalny sposób wykorzystywania

dostępnych możliwości w celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego na

wszystkich poziomach. Zagwarantowanie dostępu do zagranicznych złóż ropy naftowej nie

poprawia bezpieczeństwa energetycznego, jeśli nie można tego surowca bezpiecznie

przetransportować do kraju. Zapewnienie drogi transportu nie rozwiązuje problemu, jeśli

żadna rafineria w kraju nie przetwarza ropy o danych parametrach chemicznych. Budowa

nowych elektrowni nie pomoże w sytuacji, kiedy główną przyczyną niedoborów prądu jest

kiepska kondycja sieci przesyłowej. W wielu gałęziach przemysłu chemicznego nie da się

zastąpić gazu węglem (lub odwrotnie). Energetyka jest skomplikowanym i

wielowymiarowym zagadnieniem w skali całej gospodarki. Myśląc o poprawie

bezpieczeństwa energetycznego kraju

Japonia może się pochwalić dużym doświadczeniem w budowie strategii bezpieczeństwa

energetycznego opartej na silnym zewnętrznym uzależnieniu. Niemniej jednak w ostatnich

latach została zmuszona do przeformułowania swoich celów i wachlarza działań mających

zapewnić trwałe zabezpieczenie potrzeb energetycznych gospodarki.

Bilans i strategie bezpieczeństwa energetycznego

Chiny

Chiny są jednym z głównych uczestników światowego systemu energetycznego. Aktywnie

uczestnicząc w międzynarodowym handlu surowcami energetycznymi, mocno oddziałują

na ceny i procesy zachodzące na rynkach ropy, gazu czy węgla.

Sytuacja energetyczna Chin jest wyjątkowo interesująca. Z jednej strony kraj ten

jest relatywnie bogaty w surowce energetyczne. W roku 2007 Chiny były największym

producentem węgla na świecie, wytwarzając ok. 40% światowej produkcji. Zajęły także 5

miejsce w rankingu największych producentów ropy naftowej oraz 10 – w rankingu

największych producentów gazu.. Z drugiej strony gwałtownie rosnące potrzeby

energetyczne spowodowały, że W 1993 R. Chiny stały się importerem netto ropy naftowej,

a w 1998r. - importerem netto energii w ogóle. Do roku 2006 były samowystarczalne w

zakresie gazu ziemnego, a obecnie taki stan ma miejsce tylko w odniesieniu do węgla.

Chiny są więc przykładem gospodarki zmuszonej do całkowitej zmiany założeń strategii

bezpieczeństwa energetycznego, co jest o tyle istotne dla reszty świata, że dotyczy

drugiego (po USA) największego konsumenta energii na świecie.

Najważniejszym surowcem w chińskim bilansie energetycznym jest węgiel, który

zapewnia 64% podaży energii w całej gospodarce. W zdecydowanej większości surowiec

ten wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej oraz w przemyśle. W roku 2006

Chiny był drugim producentem energii elektrycznej na świecie przy czym dominują, jeśli

chodzi o produkcję prądu w elektrowniach węglowych.

Niestety, węgiel nie zastąpi ropy naftowej i jej produktów. W roku 2006 Chiny

wyprzedziły Japonię pod względem sprzedaży samochodów i obecnie są drugim po USA

rynkiem motoryzacyjnym na świecie. Dynamiczny rozwój tego rynku przyczynił się do

silnego wzrostu zapotrzebowania na ropę naftową, która ma 18-procentowy udział podaży

energii w chińskiej gospodarce. W roku 2007 48% konsumpcji ropy naftowej i jej

produktów w tym kraju było zaspokajane importem.

Główne cele chińskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego w najbliższych

latach to: zwiększenie efektywności energetycznej, zapewnienie dostaw energii i

surowców energetycznych do różnych regionów kraju oraz redukcja uzależnienia od

importu, dywersyfikacja jego źródeł i zabezpieczenie najważniejszych dostaw.

W ciągu najbliższych lat potrzeby energetyczne Indii mogą tylko wzrastać.

Oczywiście tempo zwiększania zapotrzebowania na surowce energetyczne będzie

uzależnione od rozwoju indyjskiej gospodarki. Bank Goldman Sachs prognozuje, że PKB

per capita wzrośnie w Indiach w ciągu najbliższych lat z poziomu 817 USD w 2006r. Do

poziomu 4360 USD w 2030roku. W tym samym czasie liczba ludności ma przekroczyć 1,5

mld, co da Indiom tytuł najludniejszego kraju świata. Jednocześnie 45% populacji będzie

wtedy zamieszkiwało rejony zurbanizowane (27% w 2005r.), a po drogach jeździć będzie

200 mln samochodów (niecałe 6 mln w 2004r.). Międzynarodowa Agencja Energetyczna

prognozuje, że rozwój gospodarczy Indii przełoży się na wzrost zapotrzebowania na

energię z poziomu 537 Mtoe w 2005r. Do poziomu 1299 Mtoe w 2030 (według

scenariusza alternatywnego uwzględniającego wdrożenie lepszych strategii

energetycznych wartość ta wyniesie 1082 Mtoe). Powyższe prognozy pokazują, że Indie

są tak naprawdę dopiero w przededniu gwałtownego skoku rozwojowego, którego

głównym objawem będzie wzrost zapotrzebowania na energię.

Bilans energetyczny Indii oparty jest przede wszystkim na węglu. Kraj ten posiada

bardzo duże zasoby węgla (6,7% zasobów światowych w 2007 roku) i jest jego trzecim co

do wielkości producentem na świecie. Okazuje się jednak, że własna produkcja nie jest

wystarczająca i Indie zmuszone są importować węgiel w ilości dającej im czwarte miejsce

w światowym rankingu importerów tego surowca.

Indie mają niewielkie zasoby ropy naftowej (0,4% zasobów światowych), dlatego

zmuszone są pokrywać swoje zapotrzebowanie na ten surowiec importem. Krajowa

produkcja zaspokaja 30% rocznej konsumpcji. Ropa naftowa jest obecnie drugim po węglu

najważniejszym surowcem w bilansie energetycznym Indii i w najbliższych latach będzie

niewątpliwie zyskiwała na znaczeniu. Główną przyczyną tego trendu będzie rozwój rynku

motoryzacyjnego.

Indie dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa energetycznego, wykorzystując 4

główne kierunki działań: dywersyfikację kierunków importu (włącznie z zaangażowaniem

kapitałowym w inwestycje energetyczne za granicą), rozbudowę strategicznych rezerw

paliw, wzmożone poszukiwania nowych krajowych zasobów surowców energetycznych

oraz dywersyfikację paliw zużywanych w gospodarce. Jak widać, zakres tych działań jest

zbliżony do założeń polityki energetycznej.

Jednym z naturalnych kierunków rozwoju strategii bezpieczeństwa energetycznego

Indii jest lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów węgla. Import tego surowca jest

znacznie droższy niż wykorzystanie lokalnych zasobów i wymaga dodatkowych inwestycji

w infrastrukturę portową i kolejową. Oczywiście zwiększenie efektywności własnego

wydobycia i zwiększenie produkcji węgla również będzie wymagało nakładów

finansowych. Jednak jako największy problem sektora węglowego w Indiach wskazuje się

monopol Coal India Limited – państwowego przedsiębiorstwa kontrolującego razem ze

swoimi 8 spółkami zależnymi większość wydobycia. Firma ta uznawana jest za wyjątkowo

nieefektywną (koszty wydobycia są o 50% wyższe niż w innych krajach), cierpiącą na

przerost zatrudnienia i silne „uzwiązkowienie” oraz posiadającą zbyt mało funduszy, które

można by przeznaczyć na inwestycje w technologię pozwalające zwiększać wydobycie w

trudniejszych i głębszych kopalniach. Należy również pamiętać, że indyjskie zasoby węgla

nie są nieograniczone.

W ramach działań dywersyfikujących źródła energii Indie kierują swoją uwagę

przede wszystkim na gaz ziemny. Chociaż w ostatnich latach odkryto kilka istotnych złóż

gazu w kraju, produkcja krajowa nie będzie w stanie zaspokoić zapotrzebowania na

surowiec. W celu zagwarantowania dostaw gazu z zagranicy Indie inwestują w

infrastrukturę do obsługi importu gazu w postaci skroplonej.

Podstawowym problemem Indii w zakresie bezpieczeństwa energetycznego jest

jednak brak spójnej strategii opracowanej na szczeblu centralnym. Zamiast tego

proponowane są fragmentaryczne, często wyspecjalizowane koncepcje o bliskiej

perspektywie czasu. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest rozdrobnienie ośrodków

decyzyjnych zajmujących się energetyką. Szacuje się, że w tej chwili w Indiach jest ponad

tuzin różnego rodzaju agencji i instytucji, które mogą wpływać na decyzje dotyczące

sektora energetycznego. Nie należy również zapominać, że Indie są republiką

federacyjną, więc część kompetencji dzielona jest pomiędzy rząd federalny i rządy

stanowe.

W ramach rządu federalnego za sprawy energetyczne odpowiadają przede

wszystkim niezależny Departament Energii Atomowej, Ministerstwo Węgla, Ministerstwo

Ropy i Gaz, Ministerstwo Niekonwencjonalnych Źródeł Energii oraz Ministerstwo Energii

Elektrycznej. Funkcje analityczne, planistyczne i koordynacje pełni Komisja Planistyczna,

która ma w swojej strukturze dywizję energetyczną.

Pod wpływem krytyki wskazującej na nieefektywność konstruowania strategii

bezpieczeństwa energetycznego w takich warunkach w czerwcu 2005r. Powołano do życia

Energy Coordination Committee (ECC), którego celem jest koordynacja prac rządowych

zmierzającycyh do poprawy bezpieczeństwa energetycznego Indii. Większość decydentów

jest świadoma, że konieczne jest połączenie w jedną całość różnych koncepcji

zmierzających do zwiększania bezpieczeństwa energetycznego kraju.

Japonia

Japonia jest przykładem gospodarki niemal całkowicie uzależnionej od zagranicznych

źródeł energii. Import netto energii ponad czterokrotnie przewyższa wielkość krajowej

produkcji. Nie mając własnych zasobów ropy i gazu oraz dysponując śladową ilością

węgla, Japonia jest największym importerem węgla na świecie oraz drugim importerem

gazu, ropy i jej produktów.

Ropa naftowa jest dominującym elementem bilansu energetycznego Japonii.

Pomijając potrzeby sektora transportowego, ropa naftowa w dość dużym stopniu jest

wykorzystywana w tym kraju do produkcji energii elektrycznej (Japonia jest największym

na świecie producentem energii elektrycznej z tego źródła). W ogólnym bilansie jest to

jednak dopiero czwarty w kolejności surowiec, z którego wytarza się prąd. Dane IEA z

2006 roku pokazują, że najwięcej energii elektrycznej uzyskuje się w Japonii z elektrowni

jądrowych. Następne w kolejności źródła to węgiel oraz gaz. Atom i gaz łącznie

odpowiadają za prawie 30% podaży energii w Japonii.

Japonia może się pochwalić dużym doświadczeniem w budowie strategii bezpieczeństwa

energetycznego opartej na silnym zewnętrznym uzależnieniu. Niemniej jednak w

ostatnich latach została zmuszona do przeformułowania swoich celów i wachlarza działań

mających zapewnić trwałe zabezpieczenie potrzeb energetycznych gospodarki.

Trzy główne obszary działań nowych strategii:

Po pierwsze, wskazuje się na bardziej aktywną rolę państwa na rynku energii. Ma

się to przejawiać m.in. w stworzeniu strategicznych relacji między przedsiębiorstwami

energetycznymi a instytucjami państwowymi. Dodatkowe narzędzia mają umożliwić

japońskiemu rządowi lepsze oddziaływanie na strukturę popytu i podaży energii. Cele

stawiane przed działaniem władz nie są odkrywcze: dywersyfikacja źródeł energii i ich

bardziej efektywne wykorzystywanie.

Po drugie, za działanie niezbędne uznaje się wzmocnienie tzw. dyplomacji

energetycznej, która pozwoli zapewnić stabilność dostaw surowców energetycznych z

zagranicy. Działania te rozumiane są znacznie szerszej niż tylko oddziaływanie polityczne,

dyplomatyczne i ekonomiczne na kraje eksportujące surowce i produkty energetyczne do

Japonii. Za istotny składnik „dyplomacji energetycznej” uznaje się również współpracę w

zakresie energetyki i ochrony środowiska z innymi dużymi importerami (np. z Chinami)

naturalnie konkurującymi z Japonią na międzynarodowym rynku energii. Ten kierunek

działań ujawnia bardzo pragmatyczne podejście do zagadnienia autorów nowej strategii.

Skoro gigantyczny wzrost zapotrzebowania na energię w krajach rozwijających się jest

faktem, któremu nie sposób przeciwdziałać, najbardziej perspektywistycznym wyjściem

jest udzielenie tym krajom pomocy „ujarzmiającej” ten gwałtowny apetyt energetyczny.

Najprostszą drogą do osiągnięcia tego celu jest wsparcie finansowe i techniczne

ukierunkowane na rozwój nowych technologii energetycznych zwiększających

dywersyfikację i zmniejszających energochłonność. Jednocześnie (niejako przy okazji)

kraje takie jak Indie i Chiny są włączone do międzynarodowych przedsięwzięć z zakresu

bezpieczeństwa energetycznego.

Po trzecie, nowa strategia wskazuje na konieczność rozbudowy narzędzi

reagowania na sytuacje kryzysowe. Najważniejszym elementem takiego systemu są

strategiczne rezerwy paliw. W odniesieniu do ropy naftowej postuluje się rozbudowę

rezerw już istniejących, w odniesieniu do gazu będą konieczne nowe rozwiązania.

Australia

Australia stanowi jedyny w regionie Azji i Pacyfiku przykład gospodarki wysoko rozwiniętej,

która nie jest importerem netto energii. Dane IEA pokazują, że eksportuje ona ok. 55%

rocznej krajowej produkcji energii. Sprzedaż za granicę surowców energetycznych (przede

wszystkim węgla, skroplonego gazu oraz uranu) zapewnia australijskiej gospodarce 35%

wszystkich przychodów z eksportu. W praktyce Australia jest krajem niemal całkowicie

samowystarczalnym w zakresie produkcji energii. Jedynym składnikiem bilansu

energetycznego, który Australia zmuszona jest importować, jest ropa naftowa i jej

produkty, przy czym import pokrywa nie więcej niż 40% zapotrzebowania na ten surowiec.

Tabela Australijska energetyka w liczbach

Czwarty producent węgla na świecie w 2007 roku (395 Mt)

Pierwszy eksporter węgla na świecie w 2007 roku (244 Mt)

Siódmy producent energii elektrycznej z węgla na świecie w 2006 roku (199 TWh)

Źródło: Key World Energy Statistics 2008, International Energy Agency, 2008

Najważniejszym surowcem energetycznym w australijskim bilansie energetycznym

jest węgiel, który zapewnia 43% podaży energii. Australia posiada czwarte pod względem

wielkości zasoby węgla na świecie, które stanowią 9% zasobów światowych. Drugie

bardzo ważne źródło energii stanowi ropa naftowa, która jest konsumowana w zasadzie

tylko w sektorze transportowym. Zajmujący trzecią pozycję gaz ziemny jest

wykorzystywany głównie w przemyśle, a także w celu produkcji energii elektrycznej.

Ze względu na przedstawiony stan bilansu energetycznego Australia jest uznawana

za kraj bardzo bezpieczny w zakresie energetyki. Problemu bezpieczeństwa

energetycznego tego kraju nie pomija się jednak w dyskusjach na szczeblu rządowym i

eksperckim, choć trzeba przyznać, że przedstawiany jest raczej jako kwestia przyszłości.

Przewiduje się, że poziom bezpieczeństwa energetycznego w zakresie paliw płynnych

obniży się z poziomu wysokiego do poziomu średniego w 2023r., a w ramach gazu i

energii elektrycznej będzie stale na poziomie średnim, przy czym poziom wysoki oznacza

pełne zabezpieczenie energetycznych potrzeb ekonomicznych i społecznych w

komfortowy sposób (np. po niskich kosztach). Poziom średni również oznacza

zaspokojenie potrzeb gospodarki i mieszkańców, ale z możliwością wystąpienia

problemów z utrzymaniem tego stanu i potencjalnym wzrostem kosztów uzyskiwania

surowców energetycznych i samej energii. Dopiero niski poziom bezpieczeństwa

energetycznego będzie oznaczać problemy z dostawami energii, które są mocno

odczuwane przez podmioty gospodarcze i konsumentów.

Kolejnym problemem, z którym Australia będzie zmuszona zmierzyć się w

przyszłości, jest poprawa efektywności energetycznej. Ponieważ do tej pory kraj ten nie

doświadczył poważnych skutków zawirowań na rynku surowców energetycznych, nie

przywiązywano dużej wagi do kwestii oszczędności energii jako jednego ze sposobów

zwiększania bezpieczeństwa energetycznego. W tym zakresie doświadczenie australijskie

odbiegają znacznie od japońskich czy zachodnioeuropejskich, co m.in. powoduje, że

wyraźnie widoczna staje się różnica we wskaźnikach efektywności energetycznej

pomiędzy Australią a innymi krajami OECD.

Międzynarodowa współpraca w zakresie bezpieczeństwa energetycznego w regionie

Azji i Pacyfiku

Bezpieczeństwo energetyczne to problem o charakterze międzynarodowym.

Międzynarodowa współpraca (na poziomie regionalnym, a nawet globalnym) w zakresie

budowy strategii bezpieczeństwa energetycznego jest konsekwencją istnienia wielu barier

w dostępie do źródeł energii i na drodze jej produkcji. Wiele trudności ekonomicznych,

infrastrukturalnych czy administracyjnych może być skutecznie tylko w efekcie

międzynarodowej współpracy. Samodzielne zapewnienie bezpieczeństwa

energetycznego jest w praktyce i na dłuższą metę niemożliwe, wyraźnie podkreśla

Międzynarodowa Agencja Energetyczna, stwierdzając, że żaden duży konsument energii

nie może być pewny bezpiecznych dostaw, jeśli dostawy do innych odbiorców są

zagrożone.

Międzynarodowy wymiar bezpieczeństwa energetycznego jest dostrzegany także w

regionie Azji i Pacyfiku, a kwestie energetyczne są od lat poruszane na forum dwóch

największych organizacji działających w regionie: Stowarzyszenia Narodów Azji

Południowo-Wschodniej (ASEAN) oraz Wspólnoty Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC).

Współpraca energetyczna w ramach ASEAN

Kwestie bezpieczeństwa energetycznego zostały uznane przez państwa zrzeszone w

ASEAN za strategiczne, co znalazło swoje odzwierciedlenie m.in. w treści deklaracji

podpisanej na 5 szczycie ASEAN w Bangkoku 15 grudnia 1995 roku. Punkt 8 deklaracji

(dotyczy kooperacji ekonomicznej) zawiera zobowiązanie do zapewnienia bezpieczeństwa

i stabilności dostaw energii poprzez dywersyfikację, rozwój i ochronę zasobów

energetycznych oraz zwiększenie efektywności energetycznej, a także wdrażanie

technologii przyjaznych środowisku naturalnemu.

Bezpieczeństwo energetyczne jest także jednym z głównych obszarów współpracy

pomiędzy krajami ASEAN a krajami Unii Europejskiej. Wzmianka o tym została zawarta w

porozumieniu o współpracy ASEAN i UE podpisana 7 marca 1980r. W Kuala Lampur.

AEEMTRC działało 10 lat, aż do przekształcenia w Centrum ds. Energii ASEAN co

nastąpiło ostatecznie 4 stycznia 1999 r. Misją ACE jest integracja strategii energetycznych

członków ASEAN z uwzględnieniem ich potrzeb i problemów rozwojowych oraz równowagi

ekologicznej regionu.

Przed ACE postawiono 8 głównych celów:

1. Ma być regionalną instytucją inicjującą, koordynującą i ułatwiającą wdrażanie

programów energetycznych w ramach ASEAN.

2. Ma wzmocnić możliwości reagowania ASEAN na globalne i regionalne problemy

energetyczne poprzez koordynację strategii energetycznych krajów członkowskich.

3. Ma ułatwić handel energią, szczególnie poprzez wsparcie umów dotyczących łączenia

krajowych sieci elektrycznych i gazowych.

4. Ma promować współpracę regionalną w zakresie zwiększenia oszczędności energii i

wzrostu efektywności energetycznej, stanowiących główne cele zarządzania stroną

popytową energetyki.

5. Ma wspierać rozwój nowych odnawialnych źródeł energii jako głównego instrumentu

zapewniającego stabilny rozwój energetyczny w długim okresie.

6. Ma pełnić funkcję regionalnego i globalnego ośrodka wymiany informacji o energetyce.

7. Ma podnieść kompetencje ASEAN w dziedzinie rozwoju i zarządzania energetyką.

8. Ma zachęcić sektor prywatny do udziału w regionalnych przedsięwzięciach

energetycznych oraz wspierać prywatne inwestycje w tej dziedzinie.

ACE jest odpowiedzialne za przygotowanie regionalnego planu działania w zakresie

współpracy energetycznej. Do tej pory realizowane były dwa takie plany obejmujące lata

1999-2004 oraz 2004-2009. Plany te są podstawą konkretnych działań podejmowanych

przez wyspecjalizowane instytucje powołane do życia w ramach ASEAN, których prace są

koordynowane przez ACE. Są to m.in.:

-HAPUA,

-ASEAN, ASCOPE

-ASEAN, AFOC

-EE&C-SSN,

-NRSE-SSN,

- REPP-SSN

Plany programów realizacji:

1. ASEAN power Grid – celem programu jest utworzenie sieci elektroenergetycznej

ASEAN poprzez zbudowanie połączeń pomiędzy sieciami przesyłowymi poszczególnych

krajów członkowskich.

2. Trans- ASEAN Gas Pipeline – program, którego celem jest rozbudowa regionalnej

infrastruktury przesyłowej gazu ziemnego ( z uwzględnieniem połączeń między krajami

członkowskimi) oraz wsparcie inwestycji w zakrsie wydobycia, przetwarzania i

wykorzystania gazu jako źródła energii.

3. Coal – program, którego głównym celem jest promowanie technologii czystego węgla i

wspieranie inwestorów w zakresie przygotowywania opracowań dokumentujących wpływ

inwestycji w projekty węglowe na środowisko naturalne.

4. Energy Efficiency and Conservation – celem programu jest wspieranie rozwoju

energooszczędnych technologii w różnych sektorach gospodarki.

5. Renewable Energy – celem tego programu jest osiągnięcie 10-procentowego udziału

odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym ASEAN poprzez wspieranie

inwestycji w tej dziedzinie, szczególnie w zakresie produkcji energii z biomasy i biopaliw.

6. Regional Energy Policy and Planning – zadaniem tego programu jest informacyjne

wsparcie wsyztskich innych programów energetycznych realizowanych w ramach ASEAN,

koordynowanie współpracy w zakresie energetyki z zewnętrznymi partnerami, takimi jak

ASEAN+3, UE, Japonia czy Australia oraz monitorowanie i ocena działań podejmowanych

przez APAEC.

Współpraca energetyczna w ramach APEC

Waga międzynarodowej współpracy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego została

zauważona również na forum APEC. W oświadczeniu podsumowującym 18 spotkanie

ministerialne APEC, które odbyło się 15-16 listopada 2006r. „Bezpieczeństwo

energetyczne, w postaci nieprzerwalnego dostępu do wiarygodnych źródeł energii ma

fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju ekonomicznego regionu.

Jednym z głównych osiągnięć EWG w ostatnich latach było stworzenie całościowej

koncepcji bezpieczeństwa energetycznego APEC. Koncepcja ta została sformułowana w

200 r. i zatwierdzona na szczeblu rządowym i ministerialnym w 2001 roku. Zawarto w niej

zarówno działania krótkoterminowe (umożliwiające reagowanie na przejściowe zaburzenia

w zakresie dostaw surowców energetycznych), jak projekty długoterminowe

(przygotowujące APEC do bardziej kompleksowych wyzwań energetycznych).

Zbiór działań krótkoterminowych tworzą:

- działania na rzecz poprawy przejrzystości globalnego rynku ropy naftowej (JODI),

- działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa morskich szlaków transportowych,

- wdrożenie systemu wymiany informacji na temat problemów z dostawami surowców

energetycznych,

- wspieranie państw członkowskich w tworzeniu planów i mechanizmów awaryjnych na

wypadek zakłóceń w dostawach paliw.

Inicjatywy długoterminowe dotyczą natomiast m.in. następujących obszarów:

- inwestycje energetyczne (ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji w infrastrukturę

gwarantującą stabilność dostaw energii),

- rynek handlu gazem ziemnym (promowanie gazu jako surowca energetycznego oraz

dywersyfikacja sposobów jego dostaw),

-energetyka jądrowa,

-efektywność energetyczna,

-odnawialne źródła energii,

-czysta energia z paliw kopalnych (przede wszystkim w zakresie promowania nowych

technologii pozwalających minimalizować negatywne efekty środowiskowe podczas

uzyskiwania energii z węgla),

-alternatywne paliwa używane w transporcie (biopaliwa),

-wodór i ogniwa paliwowe,

- infrastruktura naftowa.

Zarówno ASEAN, jak i APEC zwracają szczególną uwagę na zagadnienia

bezpieczeństwa energetycznego jako elementu składowego współpracy ekonomicznego w

regionie Azji i Pacyfiku. Świadomość konieczności budowania ponadnarodowych strategii

energetycznych staje się coraz powszechniejsza wśród krajów członkowskich obu

organizacji. Skoro we współczesnych warunkach politycznych i ekonomicznych nie istnieje

możliwość realizacji koncepcji trwałej samowystarczalności energetycznej, współpraca

międzynarodowa w tym zakresie

Strategie bezpieczeństwa energetycznego w krajach Azji i Pacyfiku

Charakterystyka energetyczna regionu

Właściwie we wszystkich krajach regiony Azji i Pacyfiku strategie bezpieczeństwa

energetycznego są konstruowane z pięciu elementów: dywersyfikacji kierunków importu

surowców energetycznych , dywersyfikacji paliwa i źródeł energii, tworzenia strategicznych

rezerw paliw, poszukiwania nowych złóż surowców energetycznych oraz zwiększania

efektywności energetycznej gospodarki. Jednak ze względu na zupełnie odmienne

uwarunkowania w każdym z państw ostateczny konkretny kształt tych strategii może być

zupełnie inny. Indywidualny charakter barier naturalnych, technicznych, ekonomicznych i

politycznych, z którymi muszą się zmierzyć poszczególne kraje, znajduje swoje

odzwierciedlenie w strategiach bezpieczeństwa energetycznego. Planowanie rozwiązania i

działania muszą być przecież dopasowane do realiów każdej gospodarki, a zróżnicowanie

energetyczne krajów regionów jest bardzo duże.

Pierwszy podział, jaki można zastosować do krajów regionu Azji i Pacyfiku, to

rozróżnienie krajów będących importerami i eksporterami netto energii. Oczywiście w

każdym z przypadków może to oznaczać zupełnie inną strukturę eksportu (i analogicznie

importu) surowców energetycznych. Australia, która jest największym eksporterem energii

w regionie, sprzedaje za granicę przede wszystkim węgiel. Indonezja eksportuje natomiast

węgiel, sporą ilość gazu, a także ropę naftową (przy czym w ujęciu netto eksport tego

ostatniego surowca jest niewielka). W Malezji eksport zdominowany jest przez ropę i gaz.

Co ciekawe, większość krajów eksportujących energię sprzedaje znaczną część zasobów

energetycznych. Najbardziej drastycznym przykładem jest …... eksportujące 87% tego, co

jest w stanie wydobyć i wyprodukować. Najwięksi eksporterzy regionu – Australia i

Indonezja – sprzedają do innych krajów odpowiednio 54 i 41% swojej rocznej produkcji

nośników energii.

Wśród krajów importerów energii zwraca uwagę Singapur, który w 100%

zapotrzebowania na surowce energetyczne pokrywa ze źródeł zagranicznych. Oczywiście

w gospodarkach rozwiniętych regionu (z wyjątkiem Australii) regułą jest konieczność

importu dużych ilości surowców energetycznych. Zarówno w Japonii, jak i Korei

Południowej import netto nośników energii przekracza ponad czterokrotnie produkcję

krajową.

Podział regionu na kraje gospodarczo rozwinięte i rozwijające się jest istotny dla

profilu energetycznego regionu także w aspekcie efektywności energetycznej

poszczególnych gospodarek. Wskaźnik podaży energii na każdego dolara

amerykańskiego PKB danego kraju pokazuje wyraźnie, że gospodarki wysoko rozwinięte

(Australia, Nowa Zelandia, Japonia i Korea Południowa) znacznie efektywniej

wykorzystują i wytwarzaną (i importowaną) energię. Zwraca uwagę ogromna rozpiętość

pomiędzy Japonią, która jest w tej dziedzinie niedoścignionym wzorem, a Chinami, które

są drugim (po Wietnamie) najgorzej wykorzystującym energię krajem regionu. Chiny są w

porównaniu do Japonii 9 razy mniej efektywne w wykorzystaniu energii w odniesieniu do

wytwarzanego PKB.

Poziom rozwoju wpływa również na zakres wykorzystania technologii

energetycznych zmniejszających negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne.

Trzeba jednak pamiętać, że największe znaczenie ma rodzaj surowca energetycznego

wykorzystywanego jako główne źródło pozyskiwania energii. Między innymi dlatego

Australia i Chiny, których energetyka oparta jest na węglu, emitują do atmosfery

największe ilości dwutlenku węgla w przeliczeniu na jednostkę uzyskiwanej energii.

Przedstawiona krótka charakterystyka energetyczna regionu uwidacznia, że różny

jest kontekst budowania strategii bezpieczeństwa energetycznego w poszczególnych

krajach regionu. Kraje o dużym zapotrzebowaniu na energię, nie mające bogatych złóż

surowców energetycznych, zmuszone są zagwarantować sobie źródła zapotrzebowania

za granicą. Państwa szybko się rozwijające, nawet mające duże zasoby krajowe

surowców energetycznych, nie są w stanie dłużej zapewnić sobie samowystarczalności.

Jednocześnie energochłonność ich gospodarek jest zbyt duża w porównaniu ze

światowymi standardami. Są również kraje o niskim poziomie rozwoju, które – nawet

mając spore zasoby surowców energetycznych – nie są w stanie ich wykorzystać ze

względu na mały potencjał gospodarczy i brak odpowiedniej infrastruktury. W tych

gospodarkach eksport węgla, gazu czy ropy naftowej jest źródłem dużej części wpływów z

handlu zagranicznego.

źródła:

Witold Pokruszyński, Teoretyczne Aspekty Bezpieczeństwa, Józefów 2010;