PAKT BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZY AUSTRALIĄ, NOWĄ ZELANDIĄ I STANAMI ZJEDNOCZONYMI – ANZUS

Geneza ANZUS

Pakt Bezpieczeństwa między Australią, Nową Zelandią i Stanami Zjednoczonymi- ANZUS, mimo że

nie istnieje już w pierwotnej postaci, może być uważany nadal za jedną z ważniejszych instytucji

bezpieczeństwa regionu Azji i Pacyfiku. W wymiarze prawno-traktatowym jest to umowa sojusznicza,

a w wymiarze stosunków wojskowych- sojusz o charakterze trójstronnym w tym sensie, że każde z tych

trzech państw posiada odrębne umowy o współpracy wojskowej, w związku z czym w ramach sojuszu

funkcjonowały de facto trzy odrębne umowy o współdziałaniu wojskowym, tj. USA-Nowa Zelandia,

USA-Australia i Australia-Nowa Zelandia. W trójstronnej postaci ANZUS funkcjonował do 11 sierpnia

1986 roku, kiedy to USA zawiesiły współpracę wojskową z Nową Zelandią.

Trójstronny charakter sojuszu ANZUS miał wpływ na jego organizację i funkcjonowanie. W

porównaniu z takim sojuszem jak NATO, w ramach ANZUS nie było sekretariatu, wspólnych sił

zbrojnych, państwa członkowskie nie wnosiły też wkładu finansowego. Jedyną zinstytucjonalizowaną

formą sojuszniczego współdziałania były robocze, coroczne spotkania przedstawicieli sił zbrojnych

państw członkowskich.

Współpraca wojskowa realizowana była zatem na płaszczyźnie dwustronnej i polegała na tym, że

zawierano odpowiednie porozumienia o współpracy między ministerstwami obrony lub

poszczególnymi rodzajami sił zbrojnych (marynarka wojenna, lotnictwo). Niski poziom

instytucjonalizacji sojuszu tłumaczy się tym, że działał on w okresie zimnej wojny w wyjątkowo

sprzyjającym środowisku międzynarodowym, charakteryzującym się brakiem bezpośredniego

zagrożenia na obszarze Południowego Pacyfiku. W związku z tym podstawowym jego zadaniem było

osiągnięcie interoperacyjności sił zbrojnych tych państw przez przeprowadzanie wspólnych

ćwiczeń i manewrów wojskowych, koordynację zakupów sprzętu wojskowego i realizację

komplementarnych programów uzbrojenia. Ocenia się, że poziom interoperacyjności sił zbrojnych

państw – stron układu osiągnął wysoki poziom, co potwierdziło doświadczenie wojny wietnamskiej,

gdzie jedyny raz w historii sojuszu oddziały zbrojne tych trzech państw miały okazję współdziałać na

polu walki.

Kolejnym zadaniem ANZUS było zapewnienie politycznej stabilności i status quo w regionie

Południowego Pacyfiku. Każde z trzech państw wnosiło swój wkład w obronę interesów Zachodu w

tym regionie stosownie do własnego doświadczenia i specyfiki stosunków z innymi państwami tego

regionu. Z punktu widzenia Australii i Nowej Zelandii uczestnictwo w ANZUS dawało im możliwość

rozwijania pośrednich kontaktów z państwami NATO, czym były one bardzo zainteresowane,

zważywszy na fakt, że są członkami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, a w sensie kulturowo-

cywilizacyjnym poczuwają się do silnych związków z Europą. Ważne jest również doświadczenie

historyczne obydwu państw, związane z uczestnictwem ich sił zbrojnych w pierwszej i drugiej wojnie

światowej. Będąc członkami ANZUS, Australia i Nowa Zelandia miały status sojusznika państw

NATO, co umożliwiało współpracę wojskową, zwłaszcza z Wielką Brytanią i Kanadą.

W styczniu 1985 roku współpraca wojskowa USA-Nowa Zelandia została przerwana, a 11 sierpnia

1986 roku USA poinformowały Nową Zelandię, że zawieszają wszystkie swoje zobowiązania w sferze

bezpieczeństwa wobec niej z powodu niewyrażenia przez ten kraj zgody na dostęp okrętów wojennych

i lotnictwa USA na swoje terytorium. Decyzja USA oznaczała wykluczenie Nowej Zelandii z sojuszu,

co oznaczało także koniec jego trójstronnego charakteru. Z punktu widzenia formalnoprawnego

układ sojuszniczy istnieje nadal, ale nie funkcjonują już wzajemne gwarancje bezpieczeństwa

między USA i Nową Zelandią, będące podstawą współpracy wojskowej. Taka sytuacja jest możliwa

dzięki temu, że traktat sojuszniczy nie przewiduje wycofania jednego z sygnatariuszy. Oznacza to, że

istnieją prawno-polityczne podstawy powrotu Nowej Zelandii do ANZUS. W tej sytuacji ANZUS

zachował dwuczłonową strukturę sojuszniczego współdziałania, tj. USA - Australia i Australia-Nowa Zelandia.

Sojusz ANZUS, zachowując luźną strukturę organizacyjną, umożliwiał każdemu z trzech państw

realizację własnej koncepcji bezpieczeństwa. Przywództwo USA nie było tu silnie akcentowane, jak ma

to miejsce w NATO. Taki stan wpływał nie tylko na funkcjonowanie sojuszu w postaci preferencji dla

dwustronnych więzi, ale też na jego ewolucję.

Państwem, które jako pierwsze dokonało redefinicji własnej koncepcji bezpieczeństwa nie

podporządkowanej zimnowojennej logice dwubiegunowego układu sił, była Nowa Zelandia. Nowe

podejście w polityce bezpieczeństwa tego kraju zaznaczyło się na początku lat siedemdziesiątych. W

1972 roku w rządowym raporcie po raz pierwszy stwierdzono, że kraj nie stoi w obliczu żadnego

bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa.

Kolejne jego rządy zaczęły kłaść większy nacisk na koncepcję zbiorowego bezpieczeństwa jako

bardziej odpowiadającą potrzebom tego kraju. Innym czynnikiem, który warunkował zmiany w

polityce bezpieczeństwa Nowej Zelandii, był gwałtowny wzrost nastrojów antynuklearnych w jej

społeczeństwie, co miało swój związek z przeprowadzanymi przez Francję na Południowym Pacyfiku

próbami jądrowymi. Sprawujący władzę w latach 1972-1975 rząd laburzystowski po raz pierwszy

oficjalnie zakwestionował prawo Francji do dokonywania prób jądrowych w regionie. W latach

siedemdziesiątych zaznaczyła się też jakościowo nowa tendencja w polityce zagranicznej Nowej

Zelandii, zakładająca odgrywanie przez nią wiodącej roli w regionie Południowego Pacyfiku. Z

politycznego punktu widzenia taka rola Nowej Zelandii podnosiła jej prestiż w regionie, ale

najważniejsze było to, że w subregionie Południowego Pacyfiku, gdzie rozsiane są małe i słabe

państwa, sprawowanie funkcji lidera nie wiąże się z ponoszeniem większych kosztów tak w sensie

obecności wojskowej, jak i pomocy ekonomicznej.

W 1984 roku władzę w Nowej Zelandii objął kolejny rząd laburzystowski, który w kampanii wyborczej

prezentował wyjątkowo mocne akcenty antynuklearne, wyrażające się w postulacie całkowitego

zaprzestania prób z bronią nuklearną w regionie oraz zakazu przebywania w regionie statków i okrętów

o napędzie atomowym z bronią atomową na pokładzie. Realizując ten program polityczny, rząd Nowej

Zelandii przy poparciu Australii doprowadził do podpisania przez państwa członkowskie Forum

Południowego Pacyfiku układu z Rarotonga, który przewidywał utworzenie na Południowym Pacyfiku

strefy wolnej od broni atomowej South Pacific Nuclear Free Zone). Kolejnym przedsięwzięciem było

przyjęcie przez parlament ustawy zakazującej wstępu okrętom o napędzie atomowym i z bronią

nuklearną na obszar Nowej Zelandii.

W opinii rządu tego kraju nie było to wymierzone ani w ANZUS, ani w USA. Na początku 1986 roku

Nowa Zelandia, nie wyrażając zgody na wstęp dla okrętu USA o napędzie atomowym, spowodowała

wycofanie amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa, przez co nie jest już traktowana jako sojusznik

USA. Ma to swoje konsekwencje w tym, że nie może ona dokonywać zakupów broni w Stanach Zjednoczonych.

źródła:

E. Haliżak, Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1999.

#ANZUSPAKT #PAKT